Opra­co­wał: Franz Auf­mann

Roz­bu­do­wa po­zy­cji obron­nych wy­ma­ga­ła stan­da­ry­za­cji kon­struk­cji obiek­tów for­tecz­nych. Pod ko­niec 1936 roku sztab ge­ne­ral­ny armii przed­sta­wił do opi­nio­wa­nia pro­jek­tów schro­nów, które jako stan­dar­do­we miały być wzno­szo­ne w 1937 roku na nowo bu­do­wa­nych od­cin­kach obro­ny. Wśród no­wych kon­struk­cji zna­lazł się jed­no­izbo­wy schron na ckm (niem. MG-Schar­ten­stand ohne Be­re­it­scha­ft­sraum), zgod­ny z  ry­sun­kiem 170B9. Pro­jekt schro­nu zo­stał za­ak­cep­to­wa­ny jako pierw­szy z serii kon­struk­cji ty­po­wych. Otrzy­mał okre­śle­nie Re­gel­bau B1-1 [01]. Miał za­stą­pić do­tych­czas sto­so­wa­ny schron na cięż­ki ka­ra­bin ma­szy­no­wy do ognia czo­ło­we­go we­dług wzor­co­we­go ry­sun­ku 105 B8. Wpro­wa­dze­nie no­we­go typu schro­nu Re­gel­bau B1-1 po­prze­dza­ły wcze­śniej­sze prace. W la­tach 1935-1936 za­ist­nia­ły na Po­zy­cji Po­mor­skiej tak zwane „kon­struk­cje przej­ścio­we”. Na pod­sta­wie ogól­nie do­stęp­nych opra­co­wań oraz badań te­re­no­wych wy­ty­po­wa­no obiek­ty o tych sa­mych za­da­niach, ce­chach i zbli­żo­nej kon­struk­cji. Wy­bra­ne schro­ny (z okre­ślo­ną lo­ka­li­za­cją) za­pre­zen­to­wa­no w ni­niej­szym opra­co­wa­niu. W do­stęp­nej li­te­ra­tu­rze bra­ku­je jed­nak wska­za­nia ma­te­ria­łów źró­dło­wych do­ku­men­tu­ją­cych chro­no­lo­gicz­ność i ce­lo­wość wpro­wa­dza­nych zmian.

Jed­no­izbo­wy schron bo­jo­wy (niem. MG-Schar­ten­stand ohne Be­re­it­scha­ft­sraum) nr 8 od­cin­ka obro­ny „Las Szcze­ci­nec­ki” (Forst Neu­stet­tin) Po­zy­cji Po­mor­skiej wy­róż­nia się od­mien­ną kon­struk­cją. Zo­stał wznie­sio­ny w 1935 roku w kla­sie B1 od­por­no­ści na ostrzał. Na uwagę za­słu­gu­je wy­jąt­ko­wa sta­ran­ność roz­wią­za­nia ochro­ny stre­fy wej­ścio­wej do schro­nu. Istot­ną cechą kon­struk­cji tego schro­nu jest zmia­na po­ło­że­nia śluzy prze­ciw­ga­zo­wej wzglę­dem izby bo­jo­wej. W prze­ci­wień­stwie do wzor­co­we­go opra­co­wa­nia wg rys. 105B8, bier­na śluza prze­ciw­ga­zo­wa na pla­nie czwo­ro­ką­ta zo­sta­ła umiesz­czo­na w osi wzdłuż­nej obiek­tu (Rys. 01). Dzię­ki ta­kiej kon­fi­gu­ra­cji po­miesz­czeń, pro­jek­tant schro­nu uzy­skał ochro­nę wej­ścia do obiek­tu przed bez­po­śred­nim ostrza­łem z dwóch kie­run­ków bez ko­niecz­no­ści wy­ko­na­nia do­dat­ko­we­go muru opo­ro­we­go. Na­to­miast wpro­wa­dze­nie sko­śne­go okapu sku­tecz­nie za­bez­pie­cza­ło stre­fę wej­ścia wraz z drzwia­mi 14 P7 przed ostrza­łem z broni stro­mo­to­ro­wej. Za­sto­so­wa­no bier­ną śluzę ga­zosz­czel­ną. Za­sto­so­wa­no bier­ną śluzę ga­zosz­czel­ną, do któ­rej wej­ście chro­nio­ne było sta­lo­wy­mi drzwia­mi 17 P7. Ta cha­rak­te­ry­stycz­na kom­bi­na­cja drzwi śluzy oraz wej­ścio­wych do obiek­tu łatwa jest do za­ob­ser­wo­wa­nia w kon­struk­cjach przej­ścio­wych. Kon­fi­gu­ra­cję po­miesz­czeń schro­nu o „kon­struk­cji przej­ścio­wej” pre­zen­tu­je ry­su­nek 01, A, B i C. W więk­szo­ści przy­pad­ków do­tych­cza­so­wo sto­so­wa­ne roz­wią­za­nia za­pew­nia­ły ochro­nę wej­ścia przed bez­po­śred­nim ostrza­łem tylko z jed­ne­go kie­run­ku [02].

Roz­wią­za­nia za­sto­so­wa­ne w 1935 roku

Sta­lo­wa płyta 7 P7 gru­bo­ści 10 cm, osa­dzo­na nie­sy­me­trycz­nie w ścia­nie czo­ło­wej, chro­ni­ła sta­no­wi­sko ka­ra­bi­nu ma­szy­no­we­go MG 08 na pod­sta­wie for­tecz­nej. Za­sto­so­wa­nie sta­lo­wej płyty za­miast żel­be­to­no­wej ścia­ny o gru­bo­ści 1,00 metra dla bu­dow­li wy­ko­na­nych w kla­sie od­por­no­ści B1 na ostrzał po­zwa­la­ło na opty­mal­ne wy­ko­rzy­sta­nie po­wierzch­ni. Otwór strzel­ni­cy po­sia­dał mi­ni­mal­ne wy­mia­ry za­pew­nia­ją­ce ostrzał w sek­to­rze 65 stop­ni (w płasz­czyź­nie po­zio­mej).

Ob­sa­dę schro­nu sta­no­wił do­wód­ca schro­nu w ran­dze pod­ofi­ce­ra oraz 4 żoł­nie­rzy. Wła­ści­wo­ści za­sto­so­wa­ne­go ka­ra­bi­nu ma­szy­no­we­go MG 08, uzna­ne­go za pod­sta­wo­we uzbro­je­nie więk­szo­ści nie­miec­kich obiek­tów for­ty­fi­ka­cji sta­łej tego okre­su, wy­mu­si­ły okre­ślo­ną kon­fi­gu­ra­cję sta­no­wisk. Po lewej stro­nie sta­no­wi­ska bo­jo­we­go, tuż przy prze­zier­ni­ku ob­ser­wa­cyj­nym w pły­cie 7 P7, zaj­mo­wał po­zy­cję do­wód­ca schro­nu. Po pra­wej stro­nie ka­ra­bi­nu ma­szy­no­we­go znaj­do­wał się ta­śmo­wy, do któ­re­go obo­wiąz­ków na­le­ża­ło współ­dzia­ła­nie z ce­low­ni­czym. Ce­low­ni­czy, po otwar­ciu strzel­ni­cy przez ta­śmo­we­go do­su­wał spo­czy­wa­ją­cą na sa­niach pod­sta­wę for­tecz­ną z cięż­kim ka­ra­bi­nem ma­szy­no­wym do płyty i ry­glo­wał ją w po­ło­że­niu bo­jo­wym. Na­stęp­nie pro­wa­dził ogień zgod­nie z roz­ka­za­mi do­wód­cy schro­nu. Po za­koń­cze­ni walki czyn­no­ści wy­ko­ny­wa­ne były w od­wrot­nej ko­lej­no­ści a koń­czy­ły się wy­co­fa­niem ka­ra­bi­nu ma­szy­no­we­go z pod­sta­wą for­tecz­ną w tylne po­ło­że­nie sań i usta­wie­nie sko­śnie do osi strzel­ni­cy.

Ilość ta­śmo­wa­nej amu­ni­cji, która w przy­pad­ku MG 08 była zu­ży­wa­na w ilo­ści rzędu 200-500 naboi na mi­nu­tę, za­pew­nia­ło urzą­dze­nie do ta­śmo­wa­nia. Mo­co­wa­ne było do sto­li­ka, usta­wio­ne­go na wspor­ni­kach w tyl­nej czę­ści izby.

 

 

Po dru­giej stro­nie izby, tuż nad wyj­ściem ewa­ku­acyj­nym umiesz­czo­no sto­lik z for­tecz­nym apa­ra­tem te­le­fo­nicz­nym. Miał za­pew­nić łącz­ność za po­mo­cą kabla ziem­ne­go oraz po­lo­wej sieci te­le­fo­nicz­nej. Przy­łą­cze te­le­fo­nicz­nej sieci po­lo­wej umiesz­czo­no bez­po­śred­nio na ze­wnętrz­nej po­wierzch­ni ścia­ny, tuż po­ni­żej okapu (Fot. 03). Wy­pro­wa­dze­nie kabla ziem­ne­go znaj­do­wa­ło się w niszy na tyl­nej ścia­nie izby bo­jo­wej. Jedna z jej po­wierzch­ni  była wy­ło­żo­na drew­nia­ną bo­aze­rią, która uła­twia­ła mo­co­wa­nie pod­ze­spo­łów.

Za­koń­cze­nia prze­wo­dów ukła­du wen­ty­la­cyj­ne­go znaj­du­ją się w pio­no­wej niszy, wy­ko­na­nej w tyl­nej ścia­nie izby bo­jo­wej (Rys. 01, 7). Ga­zosz­czel­ne za­mknię­cia prze­wo­dów osa­dzo­no na jed­nej z dwóch bocz­nych, roz­chy­lo­nych po­wierzch­ni niszy. Prze­ciw­le­głe za­koń­cze­nia prze­wo­dów wen­ty­la­cyj­nych, chro­nio­ne stan­dar­do­wy­mi za­bez­pie­cze­nia­mi, umiesz­czo­no tra­dy­cyj­nie na po­wierzch­ni ze­wnętrz­nej ścian, tuż po­ni­żej okapu (Fot. 03).

W  celu opty­mal­ne­go wy­ko­rzy­sta­nia po­wierzch­ni izby bo­jo­wej po­ło­że­nie pieca grzew­cze­go za­sta­ło za­pla­no­wa­ne tuż przy tyl­nej ścia­nie izby bo­jo­wej, po­mię­dzy sto­li­kiem na te­le­fon a prze­wi­dzia­ny­mi urzą­dze­nia­mi fil­tro­wen­ty­la­cyj­ny­mi. Prze­wód ko­mi­no­wy zo­stał wy­pro­wa­dzo­ny przez tylną ścia­nę izby bo­jo­wej na ze­wnątrz i po­pro­wa­dzo­ny pio­no­wo po przez żel­be­to­no­wy okap. Roz­wią­za­nie takie było nie­zgod­ne z obo­wią­zu­ją­cy­mi wy­tycz­ny­mi [03].

 

 

Komin był ele­men­tem kon­struk­cyj­nym wolno sto­ją­cym. W celu ochro­ny umiesz­cza­no go w pio­no­wym ka­na­le, wy­ko­na­nym na ze­wnętrz­nej po­wierzch­ni ścia­ny obiek­tu.

Bier­na śluza prze­ciw­ga­zo­wa, za­pla­no­wa­na na pla­nie czwo­ro­ką­ta o dłuż­szym boku w osi wzdłuż­nej obiek­tu, zo­sta­ła od­dzie­lo­na od izby bo­jo­wej za po­mo­cą dwu­dziel­nych drzwi 17 P7. Wej­ście do schro­nu chro­ni­ły świet­nie do­pra­co­wa­ne drzwi 14 P7. Nad­pro­że zo­sta­ło wzmoc­nio­ne star­szą wer­sją pan­ce­rza [04] nie­uję­te­go w ka­ta­lo­gu kon­struk­cji ty­po­wych „Pan­ze­ra­tlas”. W ślu­zie wy­ko­na­no trzy nisze: na ka­ra­bin ma­szy­no­wy (niem. M.G. Ni­sche), na­rzę­dzia sa­per­skie i na za­my­ka­ną sta­lo­wy­mi drzwicz­ka­mi szaf­kę na za­nie­czysz­czo­ne ubra­nia prze­ciw­che­micz­ne (niem. Schrank für ver­seuch­te Kle­ider). Na­pi­sy eks­plo­ata­cyj­ne nie za­cho­wa­ły się.

Zmia­ny kon­struk­cyj­ne w 1936 roku

W 1936 roku wznie­sio­no ko­lej­ne schro­ny o „kon­struk­cji przej­ścio­wej” wpro­wa­dza­jąc nie­licz­ne zmia­ny, przy czym część z nich była wy­mu­szo­na przez nowe wy­tycz­ne. Pod­sta­wo­wą zimną w kon­struk­cji obiek­tu, było osa­dze­nie wlo­tów prze­wo­dów wen­ty­la­cyj­nych na po­wierzch­ni czo­ło­wej okapu (Fot. 01) chro­nią­ce­go wej­ście do obiek­tu. Praw­do­po­dob­nie uzna­no, że ist­nia­ła moż­li­wość za­le­ga­nia gazów bo­jo­wych, zwy­kle cięż­szych od po­wie­trza, w ob­ni­że­niach grun­tu lub za­sy­pa­nia czerp­ni po­wie­trza przez prze­miesz­cza­ją­cy się grunt pod­czas ostrza­łu ar­ty­le­ryj­skie­go. Wej­ście do schro­nu było za­zwy­czaj za­głę­bio­ne w grun­cie lub ob­sy­pa­ne na­sy­pem. Wska­zu­je na to ak­tu­al­ny stan za­cho­wa­nia obiek­tów jak rów­nież nadal wi­docz­ne ślady po za­bez­pie­cze­niu po­wierzch­ni ścian ze­wnętrz­nych przed wpły­wem wil­go­ci.
Zmien­ne było miej­sce osa­dze­nia prze­wo­dów wen­ty­la­cyj­nych w izbie bo­jo­wej. W schro­nie M8 od­cin­ka „Sę­pol­no Wiel­kie” za­wo­ry ga­zosz­czel­ne, mo­co­wa­ne na wlo­tach prze­wo­dów wen­ty­la­cyj­nych, znaj­du­ją się w niszy na tyl­nej ścia­nie izby, ale już nie na jej roz­chy­lo­nych bocz­nych ścia­nach (Fot. 06). W in­nych schro­nach o „kon­struk­cji przej­ścio­wej” tego sa­me­go od­cin­ka obro­ny za­wo­ry ga­zosz­czel­ne prze­wo­dów wen­ty­la­cyj­nych osa­dzo­no rów­nież w tyl­nej czę­ści ścia­ny bocz­nej (Rys. 01. B).
Ra­dy­kal­nej zmia­nie uległ układ od­pro­wa­dze­nia gazów spa­li­no­wych z pieca ogrze­wa­ją­ce­go po­miesz­cze­nie. Prze­wód od­pro­wa­dza­ją­cy po­pro­wa­dzo­no przez bocz­ną ścia­nę na ze­wnątrz obiek­tu (Rys. 01. B). Komin umiesz­czo­no w pio­no­wym ka­na­le na ze­wnętrz­nej po­wierzch­ni ścia­ny bocz­nej. Prak­tycz­nym roz­wią­za­niem było wy­ko­na­nie na ścia­nie tuż przy piecu czar­ne­go koła z ha­kiem do za­wie­sza­nia że­liw­nych fa­je­rek pieca [05].

 

 

Po­więk­szo­no niszę na tyl­nej ścia­nie izby bo­jo­wej. Ulo­ko­wa­no w niej za­rów­no przy­łą­cza sieci te­le­fo­nicz­nej jak rów­nież for­tecz­ny apa­rat te­le­fo­nicz­ny ze skrzyn­ką na ba­te­rię. Złą­cze po­lo­wej sieci te­le­fo­nicz­nej, umiesz­czo­no zgod­nie z wy­tycz­ny­mi [06] w niszy pod oka­pem na ze­wnętrz­nej ścia­nie schro­nu (Fot. 08).

Schro­ny o „kon­struk­cji przej­ścio­wej” zo­sta­ły wy­po­sa­żo­ne w wyj­ście ewa­ku­acyj­ne. Speł­nia­ły wy­ma­ga­nia klasy od­por­no­ści na ostrzał B1. Praw­do­po­dob­nie, jak w przy­pad­ku schro­nów wzno­szo­nych w 1934 roku [02] na Po­zy­cji Po­mor­skiej, po­ło­że­nie wyj­ścia ewa­ku­acyj­ne­go nie było pre­cy­zyj­nie zde­fi­nio­wa­ne. Ba­da­nia te­re­no­we wy­ka­za­ły, że schro­ny wy­bu­do­wa­ne w 1936 roku po­sia­da­ły wyj­ście ewa­ku­acyj­ne wy­ko­na­ne w bocz­nej ścia­nie izby bo­jo­wej lub w ślu­zie prze­ciw­ga­zo­wej.

Nowym roz­wią­za­niem, nie­prze­wi­dzia­nym dla obiek­tów z po­je­dyn­czym sta­no­wi­skiem cięż­kie­go ka­ra­bi­nu ma­szy­no­we­go [07], była strzel­ni­ca obro­ny wej­ścia wy­ko­na­na w tyl­nej ścia­nie izby bo­jo­wej jed­ne­go ze schro­nów o „kon­struk­cji przej­ścio­wej” od­cin­ka „Du­dy­la­ny” (niem. Do­der­la­ge) Po­zy­cji Po­mor­skiej. Do ochro­ny sta­no­wi­ska za­sto­so­wa­no płytę 48 P8 [08]. Oś strzel­ni­cy była praw­do­po­dob­nie pro­sto­pa­dła do ścia­ny schro­nu i rów­no­le­gła do ścia­ny z drzwia­mi 48P8. Ak­tu­al­ny stan obiek­tu nie uła­twia jego re­kon­struk­cji.

[01] – Kon­struk­cja schro­nu bo­jo­we­go B1-1 zo­sta­ła opi­sa­na w opra­co­wa­niu: Schron bo­jo­wy B1-1 na ckm – Re­gel­bau B1-1

[02] – Patrz: Schro­ny broni ma­szy­no­wej wznie­sio­ne w 1934 roku na Po­zy­cji Po­mor­skiej.

[03] – Linia roz­wo­ju schro­nu bo­jo­we­go typu B1-1 na przy­kła­dzie obiek­tów Po­zy­cji Po­mor­skiej, Sa­scha Sa­bien, Pa­tri­ce Wij­nands. Po­zy­cja Po­mor­ska, Stu­dia nad dzie­ja­mi for­ty­fi­ka­cji w do­li­nie No­te­ci, Ma­te­ria­ły z kon­fe­ren­cji 21.05.2011, IN­FORT 2011.

[04] – pan­cerz wzmac­nia­ją­cy nad­pro­że no­we­go typu po­sia­dał ozna­cze­nie 62 P9.

[05] – ele­ment cha­rak­te­ry­stycz­ny dla od­cin­ka Sę­pol­no Wiel­kie.

[06] – Patrz: Nisza przy­łą­cza kabla po­lo­wej sieci te­le­fo­nicz­nej.

[07] – Kwe­stia sto­so­wa­nia strzel­ni­cy obro­ny wej­ścia po­ru­szo­na zo­sta­ła w co­rocz­nych do­ku­men­cie „Do­świad­cze­nia z lat bu­do­wy 1934/1935” z grud­nia 1935 roku (niem. Er­fah­run­gen der Bau­jah­re 1934/35).

[08] – Wię­cej: Za­mknię­cie strzel­ni­cy broni ręcz­nej 48P8 – Ge­wehr­schar­te­nver­schluss.