Opracował: Franz Aufmann

Rozbudowa pozycji obronnych wymagała standaryzacji konstrukcji obiektów fortecznych. Pod koniec 1936 roku sztab generalny armii przedstawił do opiniowania projektów schronów, które jako standardowe miały być wznoszone w 1937 roku na nowo budowanych odcinkach obrony. Wśród nowych konstrukcji znalazł się jednoizbowy schron na ckm (niem. MG-Schartenstand ohne Bereitschaftsraum), zgodny z  rysunkiem 170B9. Projekt schronu został zaakceptowany jako pierwszy z serii konstrukcji typowych. Otrzymał określenie Regelbau B1-1 [01]. Miał zastąpić dotychczas stosowany schron na ciężki karabin maszynowy do ognia czołowego według wzorcowego rysunku 105 B8. Wprowadzenie nowego typu schronu Regelbau B1-1 poprzedzały wcześniejsze prace. W latach 1935-1936 zaistniały na Pozycji Pomorskiej tak zwane „konstrukcje przejściowe”. Na podstawie ogólnie dostępnych opracowań oraz badań terenowych wytypowano obiekty o tych samych zadaniach, cechach i zbliżonej konstrukcji. Wybrane schrony (z określoną lokalizacją) zaprezentowano w niniejszym opracowaniu. W dostępnej literaturze brakuje jednak wskazania materiałów źródłowych dokumentujących chronologiczność i celowość wprowadzanych zmian.

Jednoizbowy schron bojowy (niem. MG-Schartenstand ohne Bereitschaftsraum) nr 8 odcinka obrony „Las Szczecinecki” (Forst Neustettin) Pozycji Pomorskiej wyróżnia się odmienną konstrukcją. Został wzniesiony w 1935 roku w klasie B1 odporności na ostrzał. Na uwagę zasługuje wyjątkowa staranność rozwiązania ochrony strefy wejściowej do schronu. Istotną cechą konstrukcji tego schronu jest zmiana położenia śluzy przeciwgazowej względem izby bojowej. W przeciwieństwie do wzorcowego opracowania wg rys. 105B8, bierna śluza przeciwgazowa na planie czworokąta została umieszczona w osi wzdłużnej obiektu (Rys. 01). Dzięki takiej konfiguracji pomieszczeń, projektant schronu uzyskał ochronę wejścia do obiektu przed bezpośrednim ostrzałem z dwóch kierunków bez konieczności wykonania dodatkowego muru oporowego. Natomiast wprowadzenie skośnego okapu skutecznie zabezpieczało strefę wejścia wraz z drzwiami 14 P7 przed ostrzałem z broni stromotorowej. Zastosowano bierną śluzę gazoszczelną. Zastosowano bierną śluzę gazoszczelną, do której wejście chronione było stalowymi drzwiami 17 P7. Ta charakterystyczna kombinacja drzwi śluzy oraz wejściowych do obiektu łatwa jest do zaobserwowania w konstrukcjach przejściowych. Konfigurację pomieszczeń schronu o „konstrukcji przejściowej” prezentuje rysunek 01, A, B i C. W większości przypadków dotychczasowo stosowane rozwiązania zapewniały ochronę wejścia przed bezpośrednim ostrzałem tylko z jednego kierunku [02].

Rozwiązania zastosowane w 1935 roku

Stalowa płyta 7 P7 grubości 10 cm, osadzona niesymetrycznie w ścianie czołowej, chroniła stanowisko karabinu maszynowego MG 08 na podstawie fortecznej. Zastosowanie stalowej płyty zamiast żelbetonowej ściany o grubości 1,00 metra dla budowli wykonanych w klasie odporności B1 na ostrzał pozwalało na optymalne wykorzystanie powierzchni. Otwór strzelnicy posiadał minimalne wymiary zapewniające ostrzał w sektorze 65 stopni (w płaszczyźnie poziomej).

Obsadę schronu stanowił dowódca schronu w randze podoficera oraz 4 żołnierzy. Właściwości zastosowanego karabinu maszynowego MG 08, uznanego za podstawowe uzbrojenie większości niemieckich obiektów fortyfikacji stałej tego okresu, wymusiły określoną konfigurację stanowisk. Po lewej stronie stanowiska bojowego, tuż przy przezierniku obserwacyjnym w płycie 7 P7, zajmował pozycję dowódca schronu. Po prawej stronie karabinu maszynowego znajdował się taśmowy, do którego obowiązków należało współdziałanie z celowniczym. Celowniczy, po otwarciu strzelnicy przez taśmowego dosuwał spoczywającą na saniach podstawę forteczną z ciężkim karabinem maszynowym do płyty i ryglował ją w położeniu bojowym. Następnie prowadził ogień zgodnie z rozkazami dowódcy schronu. Po zakończeni walki czynności wykonywane były w odwrotnej kolejności a kończyły się wycofaniem karabinu maszynowego z podstawą forteczną w tylne położenie sań i ustawienie skośnie do osi strzelnicy.

Ilość taśmowanej amunicji, która w przypadku MG 08 była zużywana w ilości rzędu 200-500 naboi na minutę, zapewniało urządzenie do taśmowania. Mocowane było do stolika, ustawionego na wspornikach w tylnej części izby.

 

 

Po drugiej stronie izby, tuż nad wyjściem ewakuacyjnym umieszczono stolik z fortecznym aparatem telefonicznym. Miał zapewnić łączność za pomocą kabla ziemnego oraz polowej sieci telefonicznej. Przyłącze telefonicznej sieci polowej umieszczono bezpośrednio na zewnętrznej powierzchni ściany, tuż poniżej okapu (Fot. 03). Wyprowadzenie kabla ziemnego znajdowało się w niszy na tylnej ścianie izby bojowej. Jedna z jej powierzchni  była wyłożona drewnianą boazerią, która ułatwiała mocowanie podzespołów.

Zakończenia przewodów układu wentylacyjnego znajdują się w pionowej niszy, wykonanej w tylnej ścianie izby bojowej (Rys. 01, 7). Gazoszczelne zamknięcia przewodów osadzono na jednej z dwóch bocznych, rozchylonych powierzchni niszy. Przeciwległe zakończenia przewodów wentylacyjnych, chronione standardowymi zabezpieczeniami, umieszczono tradycyjnie na powierzchni zewnętrznej ścian, tuż poniżej okapu (Fot. 03).

W  celu optymalnego wykorzystania powierzchni izby bojowej położenie pieca grzewczego zastało zaplanowane tuż przy tylnej ścianie izby bojowej, pomiędzy stolikiem na telefon a przewidzianymi urządzeniami filtrowentylacyjnymi. Przewód kominowy został wyprowadzony przez tylną ścianę izby bojowej na zewnątrz i poprowadzony pionowo po przez żelbetonowy okap. Rozwiązanie takie było niezgodne z obowiązującymi wytycznymi [03].

 

 

Komin był elementem konstrukcyjnym wolno stojącym. W celu ochrony umieszczano go w pionowym kanale, wykonanym na zewnętrznej powierzchni ściany obiektu.

Bierna śluza przeciwgazowa, zaplanowana na planie czworokąta o dłuższym boku w osi wzdłużnej obiektu, została oddzielona od izby bojowej za pomocą dwudzielnych drzwi 17 P7. Wejście do schronu chroniły świetnie dopracowane drzwi 14 P7. Nadproże zostało wzmocnione starszą wersją pancerza [04] nieujętego w katalogu konstrukcji typowych „Panzeratlas”. W śluzie wykonano trzy nisze: na karabin maszynowy (niem. M.G. Nische), narzędzia saperskie i na zamykaną stalowymi drzwiczkami szafkę na zanieczyszczone ubrania przeciwchemiczne (niem. Schrank für verseuchte Kleider). Napisy eksploatacyjne nie zachowały się.

Zmiany konstrukcyjne w 1936 roku

W 1936 roku wzniesiono kolejne schrony o „konstrukcji przejściowej” wprowadzając nieliczne zmiany, przy czym część z nich była wymuszona przez nowe wytyczne. Podstawową zimną w konstrukcji obiektu, było osadzenie wlotów przewodów wentylacyjnych na powierzchni czołowej okapu (Fot. 01) chroniącego wejście do obiektu. Prawdopodobnie uznano, że istniała możliwość zalegania gazów bojowych, zwykle cięższych od powietrza, w obniżeniach gruntu lub zasypania czerpni powietrza przez przemieszczający się grunt podczas ostrzału artyleryjskiego. Wejście do schronu było zazwyczaj zagłębione w gruncie lub obsypane nasypem. Wskazuje na to aktualny stan zachowania obiektów jak również nadal widoczne ślady po zabezpieczeniu powierzchni ścian zewnętrznych przed wpływem wilgoci.
Zmienne było miejsce osadzenia przewodów wentylacyjnych w izbie bojowej. W schronie M8 odcinka „Sępolno Wielkie” zawory gazoszczelne, mocowane na wlotach przewodów wentylacyjnych, znajdują się w niszy na tylnej ścianie izby, ale już nie na jej rozchylonych bocznych ścianach (Fot. 06). W innych schronach o „konstrukcji przejściowej” tego samego odcinka obrony zawory gazoszczelne przewodów wentylacyjnych osadzono również w tylnej części ściany bocznej (Rys. 01. B).
Radykalnej zmianie uległ układ odprowadzenia gazów spalinowych z pieca ogrzewającego pomieszczenie. Przewód odprowadzający poprowadzono przez boczną ścianę na zewnątrz obiektu (Rys. 01. B). Komin umieszczono w pionowym kanale na zewnętrznej powierzchni ściany bocznej. Praktycznym rozwiązaniem było wykonanie na ścianie tuż przy piecu czarnego koła z hakiem do zawieszania żeliwnych fajerek pieca [05].

 

 

Powiększono niszę na tylnej ścianie izby bojowej. Ulokowano w niej zarówno przyłącza sieci telefonicznej jak również forteczny aparat telefoniczny ze skrzynką na baterię. Złącze polowej sieci telefonicznej, umieszczono zgodnie z wytycznymi [06] w niszy pod okapem na zewnętrznej ścianie schronu (Fot. 08).

Schrony o „konstrukcji przejściowej” zostały wyposażone w wyjście ewakuacyjne. Spełniały wymagania klasy odporności na ostrzał B1. Prawdopodobnie, jak w przypadku schronów wznoszonych w 1934 roku [02] na Pozycji Pomorskiej, położenie wyjścia ewakuacyjnego nie było precyzyjnie zdefiniowane. Badania terenowe wykazały, że schrony wybudowane w 1936 roku posiadały wyjście ewakuacyjne wykonane w bocznej ścianie izby bojowej lub w śluzie przeciwgazowej.

Nowym rozwiązaniem, nieprzewidzianym dla obiektów z pojedynczym stanowiskiem ciężkiego karabinu maszynowego [07], była strzelnica obrony wejścia wykonana w tylnej ścianie izby bojowej jednego ze schronów o „konstrukcji przejściowej” odcinka „Dudylany” (niem. Doderlage) Pozycji Pomorskiej. Do ochrony stanowiska zastosowano płytę 48 P8 [08]. Oś strzelnicy była prawdopodobnie prostopadła do ściany schronu i równoległa do ściany z drzwiami 48P8. Aktualny stan obiektu nie ułatwia jego rekonstrukcji.

[01] – Konstrukcja schronu bojowego B1-1 została opisana w opracowaniu: Schron bojowy B1-1 na ckm – Regelbau B1-1

[02] – Patrz: Schrony broni maszynowej wzniesione w 1934 roku na Pozycji Pomorskiej.

[03] – Linia rozwoju schronu bojowego typu B1-1 na przykładzie obiektów Pozycji Pomorskiej, Sascha Sabien, Patrice Wijnands. Pozycja Pomorska, Studia nad dziejami fortyfikacji w dolinie Noteci, Materiały z konferencji 21.05.2011, INFORT 2011.

[04] – pancerz wzmacniający nadproże nowego typu posiadał oznaczenie 62 P9.

[05] – element charakterystyczny dla odcinka Sępolno Wielkie.

[06] – Patrz: Nisza przyłącza kabla polowej sieci telefonicznej.

[07] – Kwestia stosowania strzelnicy obrony wejścia poruszona została w corocznych dokumencie „Doświadczenia z lat budowy 1934/1935” z grudnia 1935 roku (niem. Erfahrungen der Baujahre 1934/35).

[08] – Więcej: Zamknięcie strzelnicy broni ręcznej 48P8 – Gewehrschartenverschluss.