Opracował:
Franz Aufmann

Wąski przesmyk pomiędzy jeziorami Pile, Śmiadowo i Ciemino, ze względu na swoje strategiczne znaczenie, został ujęty w początkowych planach budowy umocnień Pozycji Pomorskiej. Znawcy fortyfikacji niemieckich są zdania, że już w 1933 roku zostały wybudowane pierwsze żelbetowe obiekty obronne na odcinku obrony pomiędzy miejscowościami Łączno (niem. Lanzen) na północy a Dąbrowicą (niem. Dummerfitz) na południu. W późniejszym okresie dokonano rozbudowy pasa umocnień. Spośród wszystkich wybudowanych obiektów na określonym wcześniej odcinku obrony zaistniało osiem schronów, których nie można jednoznacznie przyporządkować do konstrukcji wznoszonych w późniejszych latach rozbudowy pozycji. Te właśnie schrony miały tworzyć właściwą linię obrony już pod koniec 1933 roku. Wzniesiono dwa pojedyncze obiekty, dwukondygnacyjny schron bojowy w Łącznie i dwusektorowy schron obserwacyjno-bojowy w Dąbrowicy. Po dwa obiekty zlokalizowano w rejonie Góry Śmiadowskiej (niem. Buchberg) i Wzgórza Majowego (niem. Mai-Berge). Trzecią grupę schronów tworzyły dwa obiekty zlokalizowane około 1,5 km na zachód od miejscowości Śmiadowo (niem. Hochfelde). Wybudowano je po południowej stronie drogi Szczecinek – Czaplinek (do 1945 roku Reichstraße 158) w pobliżu skrzyżowania z drogą prowadzącą na południe do Dąbrowicy. Ta grupa bojowa schronów wraz z później wzniesionymi obiektami fortyfikacji stałej określane są niewłaściwie w literaturze jako punkt oporu „Dąbrowica” lub „Szosa”.
Podstawowym uzbrojeniem był 7,92 mm ciężki karabin maszynowy sMG 08 na podstawie fortecznej. Jednokondygnacyjny schron bojowo-obserwacyjny prowadził ogień czołowy (na mapie z niebieską obwódką). W sektorze ognia ckm znajdowała się droga prowadząca do Szczecinka. Drugi schron, dwukondygnacyjny ze stanowiskiem bojowym chronionym tzw. kazamatą pancerną i stanowiskiem obserwacyjnym pod poziomą płytą, miał uniemożliwić obejście grupy schronów przez nieprzyjaciela (na mapie z żółtą obwódką). Prowadził ogień boczny w kierunku południowym wzdłuż drogi do Dąbrowicy. Zgodnie z założeniami pierwotnego projektu schrony bojowo-obserwacyjne miały być połączone podziemnym korytarzem. Zrealizowano tylko część projektu. Wzniesiono obiekt wejściowy (oznaczony jako w1 na mapie) po zachodniej stronie drogi do Dąbrowicy oraz poternę do najbliższego schronu z tzw. kazamatą pancerną. Zaniechano dalszej realizacji projektu. Nie wykonano podziemnego przejścia między schronami bojowo-obserwacyjnymi.
Grupa schronów wspierana była ogniem z jednego z obiektów, położonych na Wzgórzu Majowym. Sektor ognia karabinu maszynowego wynosił 72 stopnie w płaszczyźnie poziomej. Obejmował teren, na którym zlokalizowano oba schrony przy drodze do Szczecinka oraz ich przedpole. Odległość między schronami wynosi około 900 metrów. Obejście grupy schronów od strony północnej utrudniało jezioro Śmiadowo. Brzeg jeziora znajdował się  w sektorze skutecznego ognia ciężkiego karabinu maszynowego  jednego z dwóch schronów wzniesionych na Górze Śmiadowskiej.
Koncepcja obrony przecięcia pozycji obronnej przez drogę 158 opierała się na wzajemnym wsparciu grup schronów. Przewidywano zastosowanie obrony przeciwpancernej. Typowym rozwiązaniem z 1933 roku była polowa armata przeciwpancerna, prowadząca ogień czołowy z odkrytego stanowiska z możliwością obrotu do prowadzenia ognia bocznego na dystansie do 1000 metrów. W uzasadnionych przypadkach wznoszono schron z garażem dla armaty przeciwpancernej i pomieszczeniami mieszkalnymi dla załogi.

Jednokondygnacyjny schron bojowo-obserwacyjny (1933 r.)

 

 

Schron bojowy do ognia czołowego (na mapie z niebieską obwódką) to jednokondygnacyjny obiekt z izbą bojową, oddzielnym pomieszczeniem obserwatora oraz niewielką izbą w tylnej części. Został wybudowany według indywidualnego projektu w klasie odporności B1. Z nieznanych przyczyn, niemieccy fortyfikatorzy nie podjęli decyzji o zastosowaniu tzw. kazamaty pancernej [01] predysponowanej do ochrony stanowiska bojowego, prowadzącego ogień czołowy. Rozwiązanie to cechuje do minimum zredukowana powierzchnia czołowa obiektu fortyfikacyjnego, która narażona była na bezpośredni ostrzał wroga. Niska sylwetka schronu ułatwiała skuteczne maskowanie. Podjęto decyzję o zastosowaniu do ochrony stanowiska bojowego stalowej płyty wymiarach 280 x 180 x 10 cm [02] ze strzelnicą. Ze względu na możliwość bezpośredniego ostrzału przez nieprzyjaciela, wykonano od zewnątrz dodatkowe wzmocnienie w postaci żelbetowego płaszcza.
Rozwiązanie to było zalecane od 1930 roku, ale wyłącznie w przypadkach braku pancerza o żądanej odporności na ostrzał. Dopuszczalne było wykonanie żelbetowego wzmocnienia, odpowiadającego 1/3 grubości ścian lub stropu. Grubość zastosowanego żelbetowego wzmocnienia dla 10 cm płyty stalowej wynosiła 40 cm a jego kształt widoczny jest na fot. 04. Żelbetowe wzmocnienie nie obejmowało całej powierzchni płyty jak w przypadku płyt o grubości 4 cm, stosowanych w 1933 roku w jednoizbowych schronach bojowych na ckm z ambrazurą bez profilu antyrykoszetowego. Po lewej stronie strzelnicy znajdował się wąski przeziernik do prowadzenia obserwacji. Przeznaczony był dla dowódcy.
W przypadku zastosowania płyty o wysokości 180 cm niezbędne było wykonanie dolnej części ściany czołowej z żelbetonu. Uformowano ją w kształcie litery „T” (Rys. 01, -4). Środkową część wykorzystywano jako stabilny cokół na metalowy stolik dla 7,92 mm ckm MG 08 na podstawie fortecznej (Fot. 04). Podstawowym wyposażeniem izby bojowej było urządzenie do taśmowania amunicji. Mocowano go do drewnianej półki po prawej stronie izby. Do oświetlenia izby bojowej przewidziano lampę naftową lub karbidową. Dla niej wykonano specjalną niszę [o3] w lewej ścianie izby. Zasady oświetlenia izby bojowej były bardzo rygorystycznie przestrzegane. Informowały o tym napisy eksploatacyjne na ścianie lub pancerzu.  Przed otworzeniem strzelnicy należało wyłączyć wewnętrzne oświetlenie  izby.
Stanowisko obserwatora, ze względu konieczność zapewnienia załodze bezpieczeństwa, zalecano od 1933 roku umieszczać w oddzielnym pomieszczeniu.  Było zamykane gazoszczelnymi drzwiami stalowymi. W omawianym schronie znajduje się po prawej stronie izby bojowej (Rys. 01). Chroniła je pozioma płyta o wymiarach 200 x 200 x 10 cm [04]. Płytę mocowano do bryły schronu za pomocą 8  kotw. Centralnie wykonany otwór, o zarysie koła,  służył do prowadzenia obserwacji z pomocą sprzętu optycznego. Siedzisko o regulowanej wysokości zabezpieczało minimum niezbędnego komfortu podczas prowadzenia obserwacji. Wewnętrzną łączność zapewniały rury głosowe.

Dwukondygnacyjny schron bojowo obserwacyjny (1933 r.)

 

Schron bojowo-obserwacyjny został wykonany według indywidualnego projektu (na mapie oznaczony żółtą obwódką). Jest to dwukondygnacyjna budowla, która zgodnie z pierwotnym projektem miała być połączona podziemnym korytarzem z blokiem wejściowym i sąsiednim schronem bojowo-obserwacyjnym. Zrealizowano jedynie część zamierzonego projektu. Blok wejściowy został wzniesiony po przeciwległej – zachodniej stronie drogi do Dąbrowicy. Wykonano jedynie krótkie około 10 metrowe przejście podziemne pod drogą, które połączyło oba obiekty. Wejście (Rys. 02. -5) do podziemnego przejścia znajdowało się w krótkim korytarzu w tylnej części dolnej kondygnacji schronu bojowego. Zabezpieczone było drzwiami stalowymi. W tymże korytarzu, w tylnej ścianie schronu wykonano wyjście ewakuacyjne (Rys. 02. -15). Było zabezpieczone rzędem stalowych dwuteowników, wsuwanych w obustronnie wykonane kanały i pojedynczą ceglaną ścinką. Nie zachowała się część zewnętrzna wyjścia ewakuacyjnego. W jego miejscu znajduje się charakterystyczne zagłębienie terenu. Kolejne drzwi stalowe w korytarzu wydzielały przestrzeń szybu komunikacyjnego (Rys. 02. -8) z górną kondygnacją. W części przedniej dolnej kondygnacji znajduje się małe pomieszczenie, które pełniło rolę izby dowodzenia (Rys. 02. -7).

 

Górna kondygnacja obejmowała izbę bojową (Rys. 02. -1), pomieszczenia dla obserwatora (Rys. 02. -2) oraz krótki korytarz w tylnej części schronu. Korytarz łączył wspomniane pomieszczenia z szybem komunikacyjnym (z dolną kondygnacją). Czworokątny otwór szybu nie był zabezpieczony uchylną klapą, co było standardem w innych szkołach fortyfikacyjnych okresu międzywojennego.
Stanowisko obserwatora, zgodnie z wytycznymi z 1933 roku umieszczono w oddzielnym pomieszczeniu o czworokątnej podstawie o wymiarach 82 x 82 cm [04]. Obserwator miał do dyspozycji składane siedzisko o regulowanej wysokości. Nisza (Rys. 02. -13) w ścianie bocznej na wyposażenie stanowiska oraz mocowanie sprzętu optycznego ułatwiały prowadzenie obserwacji. Oświetlenie zapewniała lampa naftowa, umieszczona w niszy oświetleniowej. Schrony z 1938 roku na Pozycji Olsztyneckiej nisza oświetleniowa była opisana jako „Lampennische”, czyli nisza na lampę.  Nisza oświetleniowa stosowana była w niemieckiej fortyfikacji stałej praktycznie od 1934 roku. Stanowisko obserwatora zabezpieczone było poziomą płytą stalową o wymiarach 200 x 200 x 10 cm [04] ze stali konstrukcyjnej o średniej zawartości węgla.  Płytę mocowano w stropie schronu za pomocą ośmiu kotw o średnicy 6 cm. Powierzchnie zewnętrzne stropu i płyty pokrywały się. W późniejszym terminie wykonano prawdopodobnie betonowy nadlew na żelbetonowej części schronu aby uniknąć zalewania płyty przez wodę.
Stanowisko bojowe chronione było tzw. kazamatą pancerną starszego typu [05]. Składała się ona z dwóch płyt stalowych, pionowej o wymiarach 320 x 165 (szerokość x wysokość) cm oraz płyty stropowej o wymiarach 320 x 305 (szerokość x długość). Płyta pionowa była wyposażona w strzelnicę ckm i przeziernik do obserwacji. Lewa ściana schronu (od strony założonego natarcia nieprzyjaciela) została nieznacznie przedłużona (Rys. 02). Uzyskano w ten sposób skuteczną ochronę strzelnicy ciężkiego karabinu maszynowego przed ogniem skośnym od strony przedpola. Spełnienie tego warunku było istotne, gdyż płyty stalowe starszej generacji [06] cechowała wyjątkowo duża czworokątna strzelnica.  Jej wysokość wynosiła około 28 cm a szerokość była rzędu 21 cm. Musiała pomieścić lufę z chłodnicą wodną 7,92 mm karabinu maszynowego wz. 08 (niem. schwere Maschinengewehr 08 w skrócie sMG 08) i umożliwić prowadzenie ognia w wyznaczonym sektorze.
W przypadku opisywanego schronu, stalowa płyta stropowa kazamaty została dodatkowo wzmocniona żelbetowym płaszczem (Fot. 08, -3) o grubości około 35 cm. Rozwiązanie to trudno jest zaliczyć to standardowych w niemieckiej fortyfikacji stałej. Od 1930 roku istniało zalecenie dotyczące wzmocnienia żelbetowym płaszczem pancerzy, ale tylko i wyłącznie w sytuacjach, kiedy takowy (o żądanej odporności) nie został jeszcze opracowany. W tym samym okresie na Pozycji Lidzbarskiej (niem. Heilsberg-Stellung) stosowano już tzw. kazamaty pancerne o stalowych płytach, które posiadały zróżnicowaną grubość. Grubość płyty czołowej wynosiła 10 cm (odporność B1) a stropowej 15 cm [o7].
Siła eksplozji odpalonych ładunków w izbie bojowej odrzuciła stalową płytę stropową wraz z żelbetowym płaszczem na bok. Wyraźnie widoczny jest przełom żelbetowej warstwy wzmacniającej strop  (Fot. 08, -2), odcisk płyty stropowej oraz ślad po równoramiennych kątownikach, łączących obie płyty.
Autor niniejszego opracowania nie zachęca do zwiedzania dolnej kondygnacji.  Jest uszkodzona wybuchem i zasypywana odpadami. Oba przypadki należą do typowych w Polsce. Ten pierwszy jest znacznie łatwiej zrozumieć i wytłumaczyć.