Część I

 

Opracował: Franz Aufmann

Prace wstępne

Wstępny projekt umocnień Linii Maginot przewidywał kierowanie ogniem artyleryjskim przy pomocy stanowisk obserwacyjnych, chronionych przy pomocy stalowych kopuł całkowicie pogrążonych (fr. Cloche à Vision Périscopique – Cloche VP) w stropie obiektu obserwacyjnego. Jedynym przyrządem umożliwiającym prowadzenie obserwacji był peryskop, pionowo osadzony w osi kopuły. Zdaniem projektantów, skuteczne prowadzenie obserwacji do kierowania ogniem artyleryjskim mógł zapewnić peryskop typu B o 12-krotnym powiększeniu. Łączna wysokość kopuły chroniącej stanowisko oraz kolumny nośnej peryskopu z przeciwwagą miała wynosić około 7,70 [01] metra przy wadze samego przyrządu równej 320 kg. Czasza kopuły była lekko wysunięta ponad poziom żelbetonowego stropu obiektu.

Panowało przeświadczenie, że punkt obserwacyjny utraci możliwości prowadzenia nadzoru przedpola po intensywnym ostrzale lub bombardowaniu ze względu na wyjątkową podatność zastosowanego sprzętu optycznego na uszkodzenia. Dlatego też zapotrzebowanie na nowy typ kopuły dla obserwatora artylerii. Kopuła była przeznaczona (fr. Cloche à Vision Directe et Périscopique – Cloche VDP) do obserwacji bezpośredniej przez przezierniki

i dalekiej za pomocą peryskopu zostało zgłoszone do Stałego Przedstawicielstwa Sekcji Technicznych [02] w sierpniu 1930 roku.

Wstępny projekt nowego typu kopuły, wypełniającej zadania nadzoru przedpola przez stanowisko zarówno w kopule obserwacyjnej VD jak i w kopule obserwacyjno-bojowej model 1929 typ A, został opracowany do maja 1931 roku przez Departament Sprzętu Fortyfikacyjnego [03] we współpracy z Sekcją Techniczną Artylerii [04].

Po akceptacji wykonania prototypowego egzemplarza przystąpiono do określenia wymagań technicznych, technologii osadzania pancerza i montażu wyposażenia. Wykonanie tych prac było niezbędne, gdyż równolegle prowadzono prace projektowe nad konstrukcją bloku bojowego grupy warownej, do którego był przeznaczony wspomniany egzemplarz. Kopuła została wysunięta ponad strop w celu zapewnienia możliwości prowadzenia obserwacji przez przezierniki.

Produkcję prototypowego egzemplarza kopuły VDP w zakładach zbrojeniowych w Saint Chamond [05] zakończono w marcu 1932 roku, czyli w ciągu 10 miesięcy od złożenia wstępnego projektu kopuły w maju 1931 roku. Odbiór techniczny nastąpił dopiero po osadzeniu prototypowego egzemplarza w stropie obserwacyjnego bloku grupy warownej A 18 Billig, co nastąpiło w styczniu 1933 roku.

---

Kopuła

Opracowano dwa warianty kopuły. Pierwszy z nich nazywany „dużym” (fr. Grand) przeznaczony był dla konstrukcji o odporności na ostrzał w klasie 3 i 4. Grubość pancerza narażonego na bezpośredni ostrzał wynosiła 300 mm a czaszy 250 mm. Wariant określany jako „mały” (fr. Petit) przewidziano dla konstrukcji o odporności na ostrzał w klasie 1 i 2. Grubość pancerza wynosiła 200 mm dla części cylindrycznej i 150 mm dla czaszy. Oba warianty kopuły otrzymały dodatkowo 25 mm pancerz wewnętrzny, wykonany z miękkiej plastycznej blachy. Zadaniem pancerza była ochrona obserwatora przed odpryskami głównego pancerza

 

Część II

 

Stanowisko obserwacyjne

W kopule obserwacyjnej ze stanowiskiem dla obserwatora artylerii zastosowano ruchomą platformę o stalowej konstrukcji nośnej. Połączenie podzespołów platformy przeprowadzono przy pomocy nitowania. Podłogę wykonano z impregnowanych drewnianych desek. Właz w podeście zamykany był uchylną klapą w kierunku wewnętrznej przestrzeni kopuły. Klapa nie był ryglowana w pozycji „zamknięte”. Do kopuły prowadziła stalowa drabina, poprowadzonej równoległej do ścian szybu dzieła. W przestrzeni pomiędzy ścianą szybu a drabiną zamocowano przewód napowietrzający przestrzeń kopuły. W osi włazu umieszczono bloczek wciągarki linowej, zamocowany do czaszy kopuły. Wciągarka umożliwiała bezkolizyjny transport cięższego wyposażenia z poziomu szybu. Waga podstawowego peryskopu optycznego typu M paryskiej firmy Hulet w wodoszczelnym pojemniku wynosiła 60 kg.
Wysokość położenia platformy mogła być ustawiana z poziomu stanowiska obserwacyjnego za pomocą pokrętła poniżej siedziska lub z poziomu szybu za pomocą przekładni łańcuchowej. Takie rozwiązanie umożliwiało szybką ewakuację rannego obserwatora jak i możliwość regulacji położenia platformy w zależności od wzrostu żołnierza. Siedzisko wykonano przez przykrycie mechanizmu przekładni drewnianym blatem. Obserwację prowadzono w pozycji stojącej. Składany pulpit umożliwiał prowadzenie notatek.

---

Oświetlenie

Oświetlenie przestrzeni stanowiska zapewniały lampy elektryczne. Ze względu na specyfikę pracy obserwatora zastosowano regulację natężenia oświetlenia. Lampy wyposażono w mleczne szybki. Konieczne było również doprowadzenie zasilania dla przyrządów optycznych. Było niezbędne do podświetlenia siatki celowniczej peryskopu oraz do odczytu wielkości kątowych położenia dozoru.

---

Łączność

Obserwator artylerii w kopule posiadał stałą łączność telefoniczną. W przestrzeni kopuły zamocowano dwa gniazda telefoniczne. Umożliwiały one stały kontakt z centrum dowodzenia, centralą kierowania ogniem oraz z drugim punktem obserwacyjnym. Zakładano, że każdy punkt przedpola powinien być widoczny z co najmniej dwóch punktów obserwacyjnych.

Łączność wewnętrzną mogły również zapewnić rury głosowe. Dla potrzeb francuskich obiektów fortyfikacyjnych wykonywane były ze stalowej, ocynkowanej blachy. Wlot rury zabezpieczany był stalową siatką.

---

Przezierniki do obserwacji bezpośredniej

Przewidziano trzy wąskie przezierniki obserwacyjne. Na rozglifieniu wykonano uskoki antyrykoszetowe. Dla każdego z przezierników przewidziano episkop L696. Przyrząd umożliwiał obserwację bez powiększenia optycznego. Działał na zasadzie odbitego światła w dwóch lustrach z czego jedno było ruchome. Przyrząd przykrywał otwór przeziernika.  Uzyskano w ten sposób efekt gazoszczelności pomieszczenia obserwacyjnego jak i ochronę przed uderzeniami odłamków.
Przezierniki rozstawiono na części cylindrycznej kopuły na tej samej wysokości co 72 stopnie. Każdy z nich umożliwiał obserwację w sektorze 75 stopni w płaszczyźnie poziomej i płaszczyźnie pionowej po 15 stopni względem osi przeziernika. Łączny sektor obserwacji wynosił w płaszczyźnie poziomej 219 stopni.

---

Wyposażenie optyczne do obserwacji dalekiej

W osi czaszy został wykonany otwór, przez który wysuwano peryskop do obserwacji dalekiej. Otwór na peryskop zabezpieczono w odmienny sposób niż w kopułach obserwacyjno-bojowych (fr. Cloche GFM). Do tego celu wykorzystano obrotowe zamknięcie, obsługiwane z poziomu stanowiska obserwatora.

Aby odsłonić otwór peryskopu należało przy pomocy dźwigni, zamocowanej pod czaszą kopuły, unieść zamknięcie do góry w celu jego odryglowania (obrót dźwigni w płaszczyźnie pionowej) a następnie obrócić o 90 stopni (obrót dźwigni w płaszczyźnie poziomej). W osi otworu w czaszy kopuły zamocowano uniwersalne mocowanie dla peryskopów. Przewidziano zastosowanie:

– peryskopu typu M o powiększeniu 8x do obserwacji przedpola oraz do kierowania ogniem artyleryjskim

– peryskopu typu N o powiększeniu 8x do obserwacji przedpola i kierowania ogniem artyleryjskim

– peryskopu typu P2, monookularowwego,  o powiększeniu 2x przy sektorze obserwacji 26 stopni, ale o dużej jasności układu optycznego zapewniającego dobrą widoczność w nocy.

 

---

[01] – La Muraille de France ou la ligne Maginot, Philippe Truttmann, Gerard Klopp editor 1996, Strona 218 i strona 589.
[02] – fr. Délégation Permanente des Sections Techniques – DPST
[03] – fr. Service du Matériel des Fortification
[04] – fr. Section Technique de l’Artillerie
[05] – Compagnie des Forges et Acieries de la Marine et d‘Homecourt
[06] – Efekt Hopkinsona – w momencie uderzenia pocisku w pancerz powstają fale, które mogą powodować jego fragmentację (powstawanie odłamków o dużej sile rażenia) po przeciwległej stronie, nawet bez jego przebicia.
[07] – fr. Inspection Technique des Travaux de Fortification
[08] – Więcej w opracowaniu: Kopuła obserwacyjno-bojowa GFM model 1929 typ A