Część I
Opracował: Franz Aufmann
W ramach rozbudowy Pozycji Olsztyneckiej, jako pozycji mobilizacyjnej, wykonano 11 „stanowisk zaporowych” (niem. Sperrstand), wzniesionych przy ważnych szlakach komunikacyjnych. Stanowiska ogniowe uzbrojono w broń przeciwpancerną oraz maszynową. Kurt Burk, niemiecki historyk fortyfikacji, w publikacji pt. „Die deutschen Landesbefestigungen im Osten 1919-1945” przedstawił hipotezę, że wspominane obiekty zostały wybudowane w dwóch etapach. W 1938 roku, w ramach pierwszego etapu wzniesiono schrony dla broni maszynowej z odpowiednim zapleczem socjalnym, pozwalającym na prowadzenie skutecznej obrony. Natomiast w 1939 roku do istniejących już obiektów dobudowano izby bojowe dla 3,7 cm polowej armaty przeciwpancernej PaK.
Z pośród 11 wzniesionych schronów bojowych, obiekt w pobliżu Wikna zasługuje na szczególną uwagę. Wyróżnia się odmienną konstrukcją i silniejszym uzbrojeniem. Został wzniesiony po zachodniej strony drogi z Wikna do Nidzicy, około 1,5 km na południe od Wikna. Schron został tak usytuowany, aby armata przeciwpancerna mogła prowadzić z izby bojowej ogień na wprost, wzdłuż osi blisko półkilometrowego, prostego odcinka drogi.
1. Izba bojowa dla 7,92 mm ckm MG 08, prowadząca ogień wzdłuż osi drogi, 2. Izba bojowa ckm dla 7,92 mm ckm MG 08 rozszerzająca sektor ognia broni maszynowej do 118 stopni, 3. Korytarz, izba gotowości bojowej, 5. Wartownia, 6. Śluza przeciwgazowa, 7. Izba bojowa dla 3,7 cm armaty przeciwpancernej PaK, 8. Magazyn amunicyjny, 9. Stanowisko lekkiego karabinu maszynowego do obrony wejścia i zapola schronu, 10. Strzelnica obrony wejścia, 11. Przejście do izby bojowej armaty przeciwpancernej, 12. Wyjście ewakuacyjne, 13. Wejście do schronu.
Na tym dystansie standardowy pocisk przeciwpancerny – rdzeniowy PzGr 39 przebijał pancerz polskiego czołgu 7TP, natomiast sama armata była chroniona przed ogniem nieprzyjaciela płytą stalową 473 P2 o grubości 10 cm. Sektor odstrzału stanowiska wynosił 30 stopni i nie był symetrycznie rozłożony względem osi strzelnicy.
Zaraz za stanowiskiem armaty przeciwpancernej znajdowało się wydzielone pomieszczenie magazynowe na amunicję [01]. Wjazd o części garażowej mogły zabezpieczać dwuskrzydłowe, stalowe drzwi 722P3. Zgodnie z hipotezą pana Kurta Burka ta część schronu miała być wybudowana w 1939 roku.
Obronę wzdłuż osi drogi wspierał 7,92 mm ciężki karabin maszynowy MG 08 na podstawie fortecznej. Kolejny ciężki karabin maszynowy, również MG 08, rozszerzał sektor ostrzału w kierunku południowo-wschodnim. Łączny sektor ostrzału dla broni maszynowej, mierzony w płaszczyźnie poziomej, wynosił 117 stopni. Oba stanowiska broni maszynowej umieszczono za stalowymi płytami 7P7 o grubości 10 cm.
Konfiguracja izb bojowych dla ciężkiego karabinu maszynowego, pomieszczenia gotowości bojowej i wartowni wskazuje, że do budowy schronu zostały wykorzystane plany standardowego, dwusektorowego schronu bojowego o oznaczeniu B1-6. Zgodnie z wytycznymi projektu z lutego 1937 roku schron, jako obiekt z dwoma wejściami, otrzymał dodatkowe stanowisko lekkiego karabinu maszynowego do nadzoru strefy wejścia do schronu, wjazdu do garażu oraz bezpośredniego zapola schronu w kierunku drogi. Lekki karabin maszynowy na wysięgniku mocowany był do wsporników poniżej strzelnicy. Strzelnicę wykonano w żelbetonowej ścianie o grubości 1 metra, dodatkowo wzmocnionej od wewnętrznej strony stalową płytą 422 P01 o grubości 3 cm. Zgodnie z wytycznymi otrzymała okap – zabezpieczenie przed ostrzałem z broni stromotorowej.
Schron miał otrzymać łączność telefoniczną. Na tylnej elewacji schronu wykonano niszę na przyłącza polowej sieci telefonicznej [02].
Autor niniejszego opracowania jest zdania, że pierwotny projekt stanowiska dotyczył obiektu składającego się z dwusektorowego schronu broni maszynowej B1-6 z niezbędnymi modyfikacjami oraz stanowiska polowej armaty przeciwpancernej lub zamiennie stanowiska ckm w przyległej izbie bojowej. Zastosowane rozwiązania pozwalały na wybudowanie izby bojowej dla armaty przeciwpancernej lub zamiennie ze stanowiskiem ckm w każdym dowolnym momencie również z możliwością późniejszego osadzenia płyty 473 P2 oraz dwuskrzydłowych, stalowych drzwi 722 P3. Wyjaśnienie terminu wybudowania izb bojowych dla armaty przeciwpancernej wymaga przeprowadzenia kwerendy.
Część II
Opracował: Franz Aufmann
Schron otrzymał nowoczesne rozwiązanie układu wentylacyjnego. Zgodnie z obowiązującymi wytycznymi zastosowano bezpośrednie i pośrednie napowietrzanie izb. Wykorzystano standardowe elementy wyposażenia, typowe dla niemieckich konstrukcji projektowanych w 1938 roku. Filtro-wentylatory HES utrzymywały w pomieszczaniach obiektu stałe nadciśnienie, które nawet przy nieszczelnościach zapobiegało przenikaniu do wnętrza gazów bojowych. Do pomiaru ciśnienia w obiekcie służył manometr wodny w kształcie litery „U”. Nadciśnienie określano w milimetrach słupka wody. Powietrze, w zależności od potrzeb, mogło być oczyszczane chemicznie przez filtry urządzenia napowietrzającego HES.
Pomieszczenia bezpośrednio napowietrzane
W izbach bezpośrednio napowietrzanych znajdowało się urządzenie filtrowentylacyjne HES (13). Urządzenie to tłoczyło w 10 minutowych cyklach pracy powietrze do pomieszczenia, tworząc w nim nadciśnienie. Powietrze do filtro-wentylatora HES dostarczały przewody (oznaczone żółtym kolorem). Ich wloty, umieszczone na tylnej elewacji schronu, zabezpieczono czerpniami powietrza (11). Wylot przewodu dostarczającego powietrze zabezpieczano od strony izby zaworem [03] obrotowym 2ML.01 (14). W przypadku ataku gazowego umożliwiały szybkie zamknięcie dopływu powietrza.
Pomieszczenia bezpośrednio napowietrzane to izby bojowe oraz izba załogi (niem. Bereitschaftsraum). Powietrze z izb bojowych nie mogło służyć do napowietrzania innych izb schronu. Wraz z gazami prochowymi opuszczało pomieszczenie poprzez otwarte strzelnice na zewnątrz schronu dzięki panującemu nadciśnieniu w izbie bojowej. Podczas prowadzenia ognia filtro-wentylatory w izbach bojowych pracowały w ciągłym cyklu.
Pomieszczenia pośrednio napowietrzane
Pomieszczenia pośrednio napowietrzane przez filtro-wentylator umieszczony w izbie załogi to kolejno: korytarz (3), wartownia (5) oraz śluza przeciwgazowa (6). Pomieszczenia te były napowietrzane szeregowo w podanej kolejności poprzez rury umieszczone w ścianach pomiędzy izbami. Rury te oznaczono na rysunku kolorem
1. Izba bojowa dla 7,92 mm ckm MG 08, prowadząca ogień wzdłuż osi drogi, 2. Izba bojowa ckm dla 7,92 mm ckm MG 08 rozszerzająca sektor ognia broni maszynowej do 118 stopni, 3. Korytarz, 4. Izba gotowości bojowej, 5. Wartownia, 6. Śluza przeciwgazowa, 7. Izba bojowa dla 3,7 cm armaty przeciwpancernej PaK, 8. Magazyn amunicyjny, 9. Wyjście ewakuacyjne, 10. Wejście do schronu. 11. czerpnia powietrza, 12. ciśnieniowy zawór jednokierunkowy, 13. urządzenie filtro-wentylacyjne HES, 14. Zawór obrotowy, 15. wylot przewodu wyrzucającego zużyte powietrze, 16. Zawór kominowy, 17. Przewód kominowy.
czerwonym. Kierunek przepływu, zgodnie z malejącym nadciśnieniem w kolejnych pomieszczeniach, wymuszały jednokierunkowe zawory [04] nadciśnieniowe firmy Dräger (12) z Lubeki. Zamocowano je na wlotach rur napowietrzających. Wlot rury z zamontowanym zaworem znajdował się zawsze w pomieszczeniu o wyższym nadciśnieniu. Cechą charakterystyczną jednokierunkowego zaworu nadciśnieniowego była możliwość ustawienia progu zadziałania, czyli minimalnego nadciśnienia przy którym zawór otwierał się.
Stosując zasadę pośredniego napowietrzania pomieszczeń uzyskano wymuszoną wymianę powietrza szczególnie ważną dla zachowania warunków bezpieczeństwa przed ewentualnym skażeniem w dwóch pomieszczeniach. Pierwszym pomieszczeniem był korytarz oddzielający izby bojowe od pomieszczenia załogi. Drugim pomieszczeniem była śluza przeciwgazowa.
Ogrzewanie
Przy niższych temperaturach komfort załodze miał zapewnić piec grzewczy. Służył o ogrzewania pomieszczenia oraz do podgrzewania posiłków. Od strony izby załogi przewód kominowy zabezpieczono uniwersalnym zaworem [05] odcinającym (16), stosowanym dla przewodów wentylacyjnych i kominowych. Przewód kominowy (17), zgodnie z wytycznymi, poprowadzono w pionowym kanale, wykonanym na tylnej ścianie schronu.
[01] – Część znawców tematu jest zdania, że zaraz za stanowiskiem armaty przeciwpancernej znajdowało się wydzielone pomieszczenie garażowe dla drugiej przeciwpancernej armaty polowej, tego samego typu. Przewidziana była do prowadzenia ognia z pozycji polowej. Autor niniejszego opracowania nie znalazł potwierdzenia takiego przypadku w aktualnie dostępnych dokumentach archiwalnych. Zwraca również uwagę na ograniczoną powierzchnię na skład amunicji w przypadku garażowania drugiej armaty przeciwpancernej.
[02] – Łączność schronu została opisana przez Arkadiusza Miturę w opracowaniu : Podsumowanie wstępnego rozpoznania systemu łączności telefonicznej Pozycji Olsztyneckiej. Część V: WIKNO – stanowisko dla 2 ciężkich karabinów maszynowych i 3,7 cm armaty ppanc. – Sp 97.
[03] – więcej: Obrotowy zawór 2ML.01- Drehschieber 2ML.01.
[04] – więcej: Überdruckventil – niemiecki zawór nadciśnieniowy firmy Drägerwerk
[05] – więcej Zamknięcie przewodu wentylacyjnego lub kominowego