Schron ze stanowiskiem obserwatora artylerii w kopule 44P8 (1936)

Opracował: Franz Aufmann

 

Fot. 01. Elewacja schronu ze stanowiskami dla obserwatora artylerii, otwartym i w kopule 44P8 (H – patrz uwagi).
Rys. 01. Konfiguracja pomieszczeń w schronie ze stanowiskiem dla obserwatora artylerii w kopule 44P8 (B) i pomocniczym – otartym stanowiskiem w niszy na tylnej ścianie. 1. Szyb kopuły dla obserwatora artylerii, 2. Pomieszczenie operacyjne. 3. Izba gotowości bojowej, 4. Pomieszczenie dowódcy, 5. Śluza przeciwgazowa, 6. Odkryte stanowisko obserwatora artylerii, 7. Wejście do schronu, 8. Wyjście ewakuacyjne, 9. Strzelnica obrony wejścia, 10. Nisza oświetleniowa, 11. Element układu wentylacji, 12. Nisza złącza polowej sieci telefonicznej, 13. Składane prycze.

W 1936 roku wybudowano w odległości około 400 m na wschód od drogi wojewódzkiej 507 z Ornety do Pieniężna a ówczesnej Reichstraße 126 z Wormitt do Mehlsack schron o odporności B1 ze stanowiskiem obserwatora artylerii umieszczony w kopule 44P8 [01]. Z racji przeznaczenia schron wznoszono w miejscach pozwalających na prowadzenie obserwacji na dalekie przedpole. Dojście do schronu bronione było przez system ogni broni maszynowej z pobliskich schronów bojowych i stanowisk polowych. Dopiero w opracowanym w 1938 roku projekcie standardowego schronu ze stanowiskiem obserwatora artylerii w kopule 44P8 przewidziano zewnętrzną strzelnicę do obrony wejścia i zapola. Nowemu projektowi przypisano numer rysunku 807B2 i przyjęto jako standardową konstrukcję Regelbau B1-28.

Autorowi niniejszego opracowania znane są lokalizacje sześciu schronów dla obserwatora artylerii, posiadających jednocześnie stanowisko w kopule obserwacyjnej 44P8 i pomocnicze – otwarte stanowisko, wybudowanych w roku 1936 na wschodnich terenach Niemiec (a obecnie w granicach Polski). Schron występował w dwóch konfiguracjach rozkładu pomieszczeń z czego druga z nich była lustrzanym odbiciem pierwszej. Obiekty zostały wzniesione na Pozycji Lidzbarskiej a jeden tylko schron wybudowano z drobnymi zmianami na odcinku Gall Pozycji Pomorskiej.

Projektant schronu zadbał o wyjątkowo dobre ukrycie obiektu przed rozpoznaniem z powietrza. Ponad poziom gruntu została wysunięta tylko kopuła dla obserwatora artylerii 44P8. Osadzono ją na staliwnym cokole w żelbetonowym bloku, zwiększającym wokół niej standardową grubość stropu schronu.

Fot. 02. Kopuła obserwacyjna 44P8 osadzona w żelbetonowym bloku, zwiększającym wokół niej standardową grubość stropu schronu (H).
Fot. 03. Odkryte stanowisko obserwatora artylerii, wykonane na tylnej ścianie schronu z 1936 roku.
Fot. 04. Śluza przeciwgazowa. W głębi uszkodzona strzelnica obrony wewnętrznej (H).
Fot. 22. Śluza gazoszczelna w 3-AB2. Widoczny jest cylindryczny otwór przewodu odprowadzającego powietrze z izby załogi i pomieszczenia operacyjnego.
Fot. 05. Śluza przeciwgazowa. Po lewej uszkodzona strzelnica obrony wewnętrznej, a po prawej wejście do schronu (H).

Fot. 06. Pomieszczenie dowódcy. Po lewej wnęka na przyłącze sieci telefonicznej (H).

 

Fot. 07. Uszkodzona ściana działowa pomiędzy pomieszczeniem operacyjnym a izbą gotowości bojowej. W głębi uszkodzona strzelnica obrony wewnętrznej (H).
Fot. 08. Uszkodzona ściana działowa pomiędzy pomieszczeniem operacyjnym a izbą gotowości bojowej. Na ścianach pomieszczenia gotowości bojowej mocowania składanych prycz (W).
Fot. 09. Widok izby gotowości bojowej do strony pomieszczenia dla dowódcy (W).
Fot. 15. Wejście do pomieszczenia dowódcy z izby gotowości bojowej (obiekt 3-AB11 Bugi). Na ścianie po lewej stronie były mocowane dwa filtro-wentylatory HES.

Od strony tylnej ściany schronu wykonano obniżenie gruntu. Na odsłoniętej częściowo tylnej ścianie przewidziano wejście do schronu. Po obu stronach otworu wejściowego wykonano nisze na przyłącza telefonicznej sieci polowej oraz widoczne są, zabezpieczone elementami pancernymi, otwory rur układu wentylacji. Tam też przewidziano niszę dla pomocniczego stanowiska dla obserwatora artylerii. W zależności od konfiguracji pomieszczeń znajdowała się po lewej lub prawej stronie drzwi wejściowych. Stalowe drzwi 54P8, osadzone w płaszczyźnie elewacji, chroniły obserwatora na stanowisku przed odłamkami. Nie zachowały się w żadnym ze znanych obiektów na terenie Polski. Wysokość niszy wynosi 1,43 m a szerokość 0,70 m.

Do schronu prowadziło tylko jedno wejście, zamykane stalowymi drzwiami 14P7 [02]. Do obrony wewnętrznej przewidziano dwie strzelnice broni ręcznej. Pierwszą z nich usytuowano zgodnie z zaleceniami na wprost drzwi wejściowych w ścianie działowej pomiędzy śluzą a pomieszczeniem gotowości bojowej. Druga strzelnica, wykonana w ścianie działowej pomiędzy śluzą a pomieszczeniem dowódcy, mogła prowadzić ogień w osi śluzy. Wejście ze śluzy do izby gotowości bojowej chronione było za pomocą ciężkich dwudzielnych drzwi stalowych. Również dwudzielne drzwi zabezpieczały przejście pomiędzy podszybiem kopuły obserwacyjnej a pomieszczeniem operacyjnym. W konstrukcji zgodnej z rysunkiem 807B2 wprowadzono już parę drzwi. Od strony pomieszczenia operacyjnego miały być osadzane lekkie drzwi gazoszczelne. Praktycznym rozwiązaniem było zastosowanie gazoszczelnych drzwi przesuwnych pomiędzy pomieszczeniem operacyjnym a izbą gotowości bojowej.

Zadbano o bezpieczeństwo załogi schronu. Zastosowane drzwi 14P7 z czworokątnym otwierany włazem o wymiarach 49,0 x 40,0 cm (szer. x wys.) w świetle, umożliwiały na odebranie niezbędnego zaopatrzenia bez konieczności otwierania drzwi. Pozwalały załodze na opuszczenie schronu w przypadku ich zaklinowania lub unieruchomienia drzwi przez gruz lub przemieszczony grunt.
Schrony otrzymały również wyjście ewakuacyjne. Umieszczano go w większości przypadków w izbie dowódcy schronu. Odstępstwem od tej reguły był schron na odcinku obrony Gall Pozycji Pomorskiej. Wejście ewakuacyjne umieszczono w pomieszczeniu operacyjnym.

Schron z racji ilości pomieszczeń otrzymał relatywnie skomplikowany przebieg rur wentylacyjnych i kominowych. Sprzyjało to powstawaniu częstych błędów wykonawczych, które nigdy nie zostały usunięte. Przekładem może być schron w pobliżu miejscowości Henryków. Pomieszczenie dowódcy pozostało nieogrzewane, gdyż nie wykonano instalacji kominowej.
W schronie, zlokalizowanym w pobliżu miejscowości Bugi, umieszczono w ścianie pomiędzy izby gotowości bojowej i pomieszczeniem dowódcy rurę napowietrzającą i kominową na tej samej wysokości, tuż pod stropem. Taki układ umożliwiał łatwe utworzenie ciągu rur kominowych ale uniemożliwiał poprawną wentylację jak i utrudniał jej późniejszą modernizację poprzez zastosowanie wymuszonego obiegu powietrza. Zachowały się charakterystyczne ślady na ścianach po mocowaniu wsporników dla filtrowentylatorów HES oraz uszkodzone obrotowe zawory odcinające 2ML.01 [03].


Uwagi.
Oznaczenia kolejnych zdjęć w opracowaniu: H – zdjęcie wykonano w schronie 3-AB6 w okolicach miejscowości Henrykowo. W – zdjęcie wykonano w schronie 3-AB11 w okolicach miejscowości Workiejmy. Dla osób zainteresowanych lokalizacjami ciekawszych obiektów fortyfikacji stałych Pozycji Lidzbarskiej polecam mapki Wydawnictwa Casamata z Gdańska.

[01] – więcej o kopule obserwacyjnej w opracowaniu „Kopuła dla obserwatora artylerii 44P8
[02] – więcej o zastosowanych stalowych drzwiach w opracowaniu „Drzwi stalowe 14P7 z lukiem ewakuacyjnym (Stahltür mit Mannloch)”. Na uwagę zasługuje również nadzór drzwi wejściowych „Nadzór drzwi wejściowych”.
[03] – więcej o zastosowanym zaworze w opracowaniu „Obrotowy zawór odcinający 2ML.01 – Drehschieber 2ML.01


Schron dla stanowiska obserwatora artylerii w kopule, z rozbudowaną strefą wejścia (1936)

 

Fot. 12. Widok rozbudowanej strefy wejścia do schronu. W żadnym ze schronów nie zachowała się schodnia. Na zdjęciu widoczne ślady wsporników pod mały pomost.
Fot. 12. Widok rozbudowanej strefy wejścia do schronu. W żadnym ze schronów nie zachowała się schodnia. Na zdjęciu widoczne ślady wsporników pod mały pomost.

Część schronów ze stanowiskiem obserwatora artylerii w kopule 44P8 [02], wzniesionych w 1936 roku na Pozycji Lidzbarskiej, nie otrzymała pomocniczego stanowiska obserwacyjnego w niszy. Zachowano w schronie konfigurację pomieszczeń. Natomiast istotną równicą było wprowadzenie rozbudowanej strefy wejścia (Rys. 01). Schron bez pomocniczego stanowiska obserwatora uzyskał dodatkowe pomieszczenie – przedsionek. Zostało zaprojektowane na planie czworokąta o wymiarach 2,00 x 1,70 m. Wysokość pomieszczenia ze standardowej 2,10 m wzrosła do około 3,30 m. Grubość ścian jest zgodna z wymaganiami odporności na ostrzał B1. Przy wejściu, chronionym drzwiami 14P7, znajdował się prawdopodobnie mały pomost z krótką schodnią lub drabiną. Zachowały się jedynie w niektórych schronach dwa wsporniki, osadzone w ścianie. Wejście z przedsionka do śluzy przeciwgazowej chronione było wysokimi drzwiami dwudzielnymi.

Wprowadzenie przedsionka umożliwiło głębsze posadowienie schronu w gruncie. Ułatwiało również skuteczne ukrycie przed rozpoznaniem z powietrza. Nie wykorzystano jednak wprowadzonej zmiany konstrukcyjnej do podniesienia bezpieczeństwa schronu poprzez zastosowanie czynnej obrony wejścia i zapola. Takie rozwiązanie pojawiło się  dopiero w projekcie schronu B1-28, Schron otrzymał stanowisko obrony wejścia i zapola schronu, chronione stalową płytą 422P01 [03].

Autorowi niniejszego opracowania nie jest znana przyczyna zmiany konstrukcji strefy wejściowej do schronu. Jednym z czynników, który mógł być głównym powodem wprowadzenia zmian, mogła być konieczność poprawienia wydajności wentylacji grawitacyjnej, stosowanej podczas nieobecności załogi. W obiektach o bardziej złożonej konfiguracji pomieszczeń zaplanowano wymuszony obieg powietrza, który w opisywanym przypadku nie sprawdzał się. Radykalna zmiana jakości wentylacji w niemieckich schronach fortyfikacji nastąpiła w 1937 roku wraz z pojawieniem się filtro-wentylatorów HES.


[01] – Numeracja schronów na podstawie map Pozycji Lidzbarskiej Wydawnictwa Casamata z Gdańska.
[02] – Więcej w opracowaniu Kopuła obserwatora artylerii 44P8
[03] – Więcej w opracowaniu Stahl- Schartenpaltte 422P01 – Stalowa płyta ze strzelnicą 422P01

Rys. 01. Konfiguracja pomieszczeń w schronie ze stanowiskiem dla obserwatora artylerii w kopule 44P8. Po lewej stronie schron dla obserwatora artylerii w kopule, z rozbudowaną strefą wejścia a po prawej z pomocniczym stanowiskiem obserwatora w niszy na tylnej elewacji. 1. Szyb kopuły dla obserwatora artylerii, 2. Pomieszczenie operacyjne. 3. Izba gotowości bojowej, 4. Pomieszczenie dowódcy, 5. Śluza przeciwgazowa, 6. Odkryte stanowisko obserwatora artylerii, 7. Wejście do schronu, 8. Wyjście ewakuacyjne, 9. Strzelnica obrony wejścia, 10. Nisza oświetleniowa, 11. Element układu wentylacji, 12. Nisza złącza polowej sieci telefonicznej, 13. Przedsionek.

 

Fot. 13. Uszkodzona eksplozją rozbudowana strefa wejścia schronu 3-AB12 o lokalizacji na północ od Runowa.