Układ wentylacji w schronie na na 3,7 cm armatę przeciwpancerną i 7,92 mm ciężki karabin maszynowy (niem. Pak und MG-Schartenstand) z 1938 roku

Opracował: Franz Aufmann

 

Schron na 3,7 cm armatę przeciwpancerną  i 7,92 mm ciężki karabin maszynowy (niem. Pak und MG-Schartenstand) z 1938 roku otrzymał nowoczesne rozwiązanie układu wentylacyjnego. Wykorzystano elementy wyposażenia typowe dla konstrukcji projektowanych do 1938 roku. Zastosowano bezpośrednie napowietrzanie obu izb bojowych (Rys. 01, 1-2) oraz pomieszczenia dla załogi (Rys. 01, 4). Pośrednio przewietrzany był magazyn amunicji (Rys. 01, 3) i śluza przeciwgazowa (Rys. 01, 5). Warunkiem koniecznym gazoszczelności  było zapewnienie we wszystkich pomieszczeniach nadciśnienia. Zadanie to miały zrealizować filtrowentylatory. Przepływ powietrza pomiędzy izbami pośrednio napowietrzanymi umożliwiały jednokierunkowe zawory nadciśnieniowe 4ML01 firmy Drägerwerk [01] z Lubeki.

 

Rys. 01. Konfiguracja pomieszczeń i układu wentylacji w schronie na 3,7 cm armatę przeciwpancerną i ciężki karabin maszynowy (niem. Pak und MG-Schartenstand). 1. Izba bojowa ckm sMG 08, 2. Izba bojowa 3,7 cm polowej armaty przeciwpancernej, 3. magazyn amunicji, 4. Izba załogi, 5. Śluza przeciwgazowa, 6. Czerpnia powietrza, 7-9. Obrotowy zawór odcinający, 10-12. Filtrowentylator, 13-15 Jednokierunkowy zawór nadciśnieniowy, 16. Zawór odcinający przewód kominowy, 17. Wyjście ewakuacyjne, 18. Nisza oświetleniowa, 19. Blaszany stolik dla ckm na podstawie fortecznej.
Fot. 01. Strzelnica obrony zapola. Po prawej stronie jedna z dwóch czerpni powietrza.
Fot. 02. Położenie otworu wylotowego przewodu odprowadzającego powietrze ze śluzy przeciwgazowej. Podobnie jak czerpnie powietrza powinien być zabezpieczony perforowana blachą.
Fot. 03. Widok wejścia do schronu z drzwiami 14P7. 1. Wewnętrzna strzelnica obrony wejścia, 2. Przewód doprowadzający powie-trze do fitrowentylatora 12, 3. Czworokątna nisza na jednokierunkowy zawór nadciśnieniowy 15, 4. Wylot przewodu odprowadzającego powietrze z magazynu amunicji.

Powietrze do napowietrzania pomieszczeń obiektu pobierane było poprzez dwie czerpnie (Rys. 01, 6). Osadzono je na tylnej elewacji schronu (Fot. 01). Zabezpieczały wloty głównego przewodu zasilającego przed uderzeniami pocisków i oddziaływaniem fali uderzeniowej. Główny przewód zasilający poprowadzono pod stropem schronu. Wykonano go ze spawanych odcinków rur stalowych o średnicy 15 cm i 10 cm. Połączenia kołnierzowe stosowano do montażu całych sekcji przewodu lub kompensacji wydłużenia. Boczne odprowadzenia służyły do zasilania filtrowenylatorów. Zgodnie z wytycznymi z 1937 roku na wylocie przewodu doprowadzającego powietrze zamocowano obrotowy zawór odcinający 2ML01 (niem. Drehschieber)[02] a powietrze do filtrowentylatora podawane było giętkim przewodem. Na ścianie zachował się niezamalowany napis „Drehschieber zu-auf”. Informował on o położeniu dźwigni zaworu w pozycji „zamknięte” i „otwarte” (Fot. 09).
W schronie zastosowano filtrowentylatory (niem. Heeres-Einheits-Schutzlüfter w skrócie Hes) systemu Piller [03] z napędem ręcznym o wydajności 1,2 m3/min (72 m3/h) w przypadku filtrowanego powietrza lub 1,8 m3/min (108 m3/h) z pominięciem zestawu filtrów. Przyrost ciśnienia (spręż) uzyskany przez wentylator wynosi 200 mm słupka wody. Czas pracy urządzenia napowietrzającego wynosił 10 minut, a przerwy pomiędzy kolejnymi cyklami uzależnione były od kubatury pomieszczenia i ilości członków załogi. Filtrowentylatory w izbach bojowych pracowały w sposób ciągły tylko i wyłącznie podczas prowadzenia ognia. Urządzenia filtrowetylacyjne umieszczono odpowiednio:
– w izbie bojowej ckm (rys.01, 11),
– w magazynie amunicji (rys.01, 12),
– w izbie załogi (rys.01, 10).

Wentylator Hes 1,2 (Rys. 01, 10) zapewniał wymianę powietrza w izbie bojowej na ckm. Wykorzystano zasadę, że zanieczyszczone gazami prochowymi powietrze z izb bojowych z płytami stalowymi 7P7 wypływało przez otwartą strzelnicę. Strzelnica dla ciężkiego karabinu maszynowego sMG 08 posiadała stosunkowo duże wymiary 22 x 30 cm (szerokość x wysokość). Niemieccy fortyfikatorzy z Urzędu Uzbrojenia (niem. Heereswaffenamt) nie dopracowali się systemowego usuwania łusek na zewnątrz schronu lub ich zbierania do gazoszczelnego pojemnika przy stanowisku bojowym sMG 08. Wystrzelone łuski wraz z resztkami gazów prochowych zalegały na posadzce izby, co powodowało wzrost stężenia gazów prochowych w powietrzu. W polskiej fortyfikacji stałej norma zaopatrzenia w powietrze izby bojowej ckm o przybliżonej kubaturze (1,9 x 1,9 x 2,0 m) wynosiła 150 m3/h. W obiektach bojowych, wznoszonych od 1939 roku, stosowano hermetyczny pojemnik na wystrzelone łuski. Gazy prochowe, zbierane poniżej komory zamkowej ckm i ze zbiornika na łuski, odsysane były przez ręczny wentylator na zewnątrz schronu.
Wentylator Hes 1,2 (Rys. 01, 12) miał zapewnić dopływ powietrza do izby bojowej na polową armatę przeciwpancerną. Powietrze tłoczone było do izby bojowej poprzez rurę w ścianie. Gazy prochowe wraz z zanieczyszczonym powietrzem odprowadzane były przez otwartą strzelnicę armaty. Wymagania dotyczące polskiej normy zaopatrzenia w powietrze były identyczne jak w przypadku stanowiska ckm w izbie bojowej.

Filtrowentylator Hes 1,2 (Rys. 01, 10) miał zapewnić dopływ odpowiedniej ilości powietrza do izby załogi. W przypadku zamkniętej strzelnicy obrony 422P7 [03] oraz drzwi gazoszczelnych, wentylator pracował w cyklach 10 minutowych. W izbie utrzymywało się nadciśnienie. Jego wartość regulował nadciśnieniowy zawór jednokierunkowy 4ML.01 firmy Drägerwerk. Zamontowany był na wlocie przewodu (Fot. o3), który znajdował się w czworokątnej niszy po prawej stronie otworu wejściowego do magazynu amunicji. Pozwalał na przepływ powietrza z izby załogi do magazynu amunicji (Rys. 01, 13).
Na tej samej zasadzie umożliwiono przepływ powietrza z magazynu amunicji do śluzy przeciwgazowej. W tym przypadku przepływ regulował jednokierunkowy zawór nadciśnieniowy (Rys. 01, 14). Stały dopływ tłoczonego po ciśnieniem powietrza pozwalał na przewietrzanie śluzy przeciwgazowej. Przy zamkniętych drzwiach wejściowych 14P7 [04] i drzwiach gazoszczelnych 19P7 do izby załogi, powietrze wypływało na zewnątrz schronu  przewodem zabezpieczonym zaworem nadciśnieniowym (Rys. 01, 15).  Wylot przewodu znajduje się przy strzelnicy obrony zapola (Fot. 02).

 

Fot. 03. Izba załogi. Od lewej strony: stanowisko karabinu maszynowego za płytą 422P02 do obrony zapola schronu, wejście do śluzy przeciwgazowej i wejście do magazynu amunicji Po prawej stronie drzwi nisza na zawór nadciśnieniowy (Rys. 01, 13).

 

Fot. 04. Magazyn amunicji. Widok w kierunku wejścia do izby bojowej armaty przeciwpancernej. Od lewej: nisza na zawór nadciśnieniowy (Rys. 01, 14), nisza strzelnicy obrony wejścia, korytarz do izby bojowej armaty ppanc, miejsce na filtrowentylator (Rys. 01, 12), dostarczający powietrze do izby bojowej dla armaty ppanc..

 

Fot. 05. Magazyn amunicji. Od lewej: wejście do izby bojowej ckm, w połowie wysokości otworu wejściowego do izby bojowej ckm wylot przewodu do przewietrzania pomieszczenia, wejście do izby załogi, nisza oświetleniowa i nisza na zawór nadciśnieniowy (Rys. 01, 14).

 

Fot. 08. Odsłonięta czerpnia powietrza.
Fot. 09. Wyprowadzenie przewody dostarczającego powietrze poprzez czerpnie do izby załogi. Napis informuje o zaworze odcinającym, zamontowanym do kołnierza rury. Po lewej stronie otwór wyjścia ewakuacyjnego.
Fot. 10. Wejście do magazynu amunicji od strony izby bojowej dla armaty przeciwpancernej. Po lewej stronie otwór napowietrzający. W niektórych obiektach umieszczony był nad posadzką izby.

 

Posumowanie
Filtrowentylatory w pracowały w układzie cyklicznym przez 10 minut. Tryb ciągły występował jedynie w przypadku prowadzenia ognia. Podczas ataku gazowego nakazywano szczelne zamknięcie wszystkich pomieszczeń. Układ napowietrzania obiektu nie pracował.

[01] – Konstrukcja jednokierunkowego zaworu nadciśnieniowego 4ML01 i zasada działania została opisana „Überdruckventil – niemiecki zawór nadciśnieniowy firmy Drägerwerk
[02] – więcej w opracowaniu Obrotowy zawór 2ML.01 – Drehschieber 2ML.0
[03] – Filtrowentylatory opracowane przez Aerzener Maschinenfabrik, decyzją z początku 1937 roku zostały wycofane z produkcji a istniejące miały być nadal eksploatowane.
[04] – więcej w opracowaniu Stahl- Schartenplatte 422P01 – Stalowa płyta ze strzelnicą 422P01
[05] – więcej w opracowaniu Drzwi stalowe 14P7 z lukiem ewakuacyjnym (Stahltür mit Mannloch)