Opracował: Franz Aufmann
Część I
Prace w kierunku zwiększenia bezpieczeństwa obiektów
Prace studyjne nad konstrukcją schronu bojowego o klasie odporności na ostrzał B1, z wydzielonym pomieszczeniem dla drużyny piechoty, były nadal prowadzone w kierunku zwiększenia bezpieczeństwa obiektów. Przyjęto, że układ szeregowy pomieszczeń, bojowego oraz izby dla drużyny piechoty), w schronach (niem. MG-Schartenstand mit Einheitsgruppe) wznoszonych w 1935 roku [01] a bazujących na rysunku 106B8, należy do rozwiązań optymalnych. Zachowano dwie strzelnice obrony wewnętrznej. Każda z nich nadzorowała jedno z dwóch wejść do schronu. Zwiększenie bezpieczeństwa obiektów upatrywano w nowym stanowisku do obrony podejścia do obiektu i jego bliskiego zapola.
Zaplanowano dodatkowe pomieszczenie – wartownię z wejściem od strony śluzy przeciwgazowej. Załamano tylną elewację schronu, dzięki czemu uzyskano wysunięcie wartowni poza płaszczyznę ściany tylnej z wejściami. W sektorze ognia powinna znajdować się tylna ściana schronu z dwoma wejściami. Strzelnicę wyposażono w nowo wprowadzony na wyposażenie obiektów fortyfikacyjnych pancerz o oznaczeniu 48 P8 [02]. Otwór strzelnicy o wymiarach 80 x 120 mm umożliwiał prowadzenie celnego ognia z broni ręcznej. Pozwalał również, w bardzo ograniczonym stopniu, na obronę bezpośrednią przy pomocy granatów. Otwór strzelnicy zamykano za pomocą zsuwy, umieszczonej między dwoma poziomymi prowadnicami.
W wartowni podwyższono poziom posadzki względem pozostałych pomieszczeń (Fot. 02). Strzelnica została umieszczona stosunkowo wysoko, tuż pod stropem schronu. Jej położenie miało poprawić skuteczność obrony. Zdaniem projektantów powinno zrekompensować ograniczenie sektora ostrzału przez typowe dla niemieckich schronów bojowych zagłębienie ich w otaczającym gruncie. W celu prowadzenia obserwacji lub skutecznej obrony żołnierz o średnim wzroście wymagał nieznacznego podwyższenia. W ścianie bocznej izby wykonano niszę oświetleniową. Pomieszczenie wydzielono za pomocą lekkich drzwi gazoszczelnych. Żołnierz zmuszony był prowadzić obronę w masce przeciwgazowej. Nie przewidziano wentylacji wartowni.
Schron
Schrony bojowe do ognia czołowego, o klasie odporności na ostrzał B1, można zwiedzić na Pozycji Pomorskiej. Na wschód od Sępolna Wielkiego znajduje się jeden z lepiej zachowanych odcinków pozycji obronnej ze schronami dla ciężkiego karabinu maszynowego, pomieszczeniem dla drużyny oraz ze strzelnicą obrony wejścia i zapola. Schrony, o opisywanej konstrukcji, zostały wzniesione w 1936 roku. Obiekty tego odcinka posiadają sygnaturę „Karz” z numerem kolejnym. Znajdują się jeszcze w wyjątkowo dobrym stanie, chociaż na ścianach niektórych z nich pojawiały się współczesne malowidła.
W schronach do ognia czołowego z pomieszczeniem dla drużyny piechoty oraz ze strzelnicą obrony wejścia i zapola, wznoszonych w 1936 roku, zachowano konfigurację pomieszczeń (Rys. 01). Izba bojowa, identycznie jak w konstrukcji schronu do ognia czołowego z pomieszczeniem dla drużyny piechoty z 1935 roku, zajmuje całą szerokość schronu. Musiała nadal spełniać wymagania pomieszczenia bojowego i socjalnego dla 5 osobowej obsady
karabinu maszynowego. Część bojowa izby ze stanowiskiem ckm chroniona była stalową płytą 7 P7 o grubości 100 mm, standardową dla obiektów o kategorii odporności na ostrzał B1. Druga część izby, jako socjalna, przeznaczona została dla żołnierzy obsługujących ciężki karabin maszynowy. Zarówno dla obsady ckm i drużyny piechoty przewidziano składane prycze.
Na wewnętrznych ścianach schronu zachowały się wyprowadzenia przewodów wentylacyjnych. Każde z nich zabezpieczone było gazoszczelnym zaworem. Napisy eksploatacyjne, umieszczone przy zaworach wentylacyjnych, określają przeznaczenie przewodów wentylacyjnych w układzie wymuszonego obiegu powietrza. Zachowały się również kotwy do mocowania wsporników pod filtro-wentylatory.
Schron uzyskał również instalację kominową. Przewidziano zastosowanie pieców grzewczych w izbie bojowej oraz i pomieszczeniu dla drużyny. Instalację wyposażono zawory wentylacyjne, umieszczone w płaszczyźnie ściany. W celu maksymalnego wykorzystania powierzchni wykonano nisze w ścianach na ustawienie pieców grzewczych.
Schron miał zapewnioną łączność telefoniczną. W pomieszczeniu dla drużyny piechoty wykonano niszę. Cechą charakterystyczną niszy jest wyłożenie jej tylnej ściany drewnianą boazerią. Drewniane deski miały ułatwić mocowanie fortecznego aparatu telefonicznego i skrzynki na baterię. Złącza sieci telefonicznych, ziemnego kabla telefonicznego i kabla polowej sieci telefonicznej umieszczono w niszy w śluzie przeciwgazowej. Złącze polowej sieci telefonicznej znajdowało się w niszy na tylnej ścianie schronu, wejściami. Kable poprowadzono przepustami i kanałami. Przepusty tworzyły stalowe rurki, osadzone w ścianie w procesie betonowania schronu. Kanały wykopano na powierzchni ścian poniżej stropu.
Do obrony wewnętrznej wejść zastosowano pancerz strzelnicy broni ręcznej starego typu, nieujęty w katalogu konstrukcji standardowych. Pancerz popularnie nazywany jest „ramkowym”. Najstarsze zachowane egzemplarze pancerza strzelnicy broni ręcznej do bezpośredniej obrony wejścia, a znane autorowi niniejszego opracowania, zachowały się w schronach biernych, wznoszonych od 1928 roku na terenie Prus Wschodnich [03].
Część II
Pierwsze doświadczenia w zastosowaniu schronów bojowych ze strzelnicą obrony wejścia i zapola (1936)
Schron do ognia czołowego z pomieszczeniem dla drużyny piechoty i strzelnicą obrony wejścia i zapola należy do obiektów o nowej generacji. Wznoszone je od 1936 roku. Niemieccy planiści, bazujący na zdobytych doświadczeniach w poprzednich latach, umiejętnie wykorzystywali ukształtowanie terenu przy opracowywaniu planów ogni broni głównej dla poszczególnych stanowisk ogniowych i ich lokalizacji. W okresie wdrażania schronu nowej generacji, ze strzelnicą obrony wejścia i zapola, nie umieli jednak optymalnie wykorzystać zalet nowego rozwiązania. Część schronów, otrzymała charakterystyczne zagłębienie terenu przy elewacji wejściowej (Fot. 09), typowe dla schronów budowanych we wcześniejszych latach. Oddziaływanie stanowiska do obrony wejścia i zapola ograniczało się zaledwie do kilku metrów najbliższego otoczenia ściany tylnej schronu. Takie rozwiązanie otrzymał obiekt wzniesiony po północnej stronie drogi Sępolno Wielkie – Kołki,
W przypadku niektórych schronów, o nie optymalnie wybranej lokalizacji dla ich konstrukcji, starano się odpowiednio zwiększyć zakres oddziaływania stanowiska obrony wejścia i zapola. Świetnym tego przykładem może być graficzna prezentacja numerycznego modelu terenu wokół schronu do ognia czołowego dla ckm i drużyny piechoty o sygnaturze Karz. 30 (na fot. 10 oznaczono -nr 1.) odcinka Groß Karzenburg Pozycji Pomorskiej. Nie jest to symulacja numeryczna ukształtowania terenu w 1936 roku lecz aktualny stan jego zachowania, zgodny z opracowaniami dostępnymi na stronie www.geoportal.gov.pl. Wyjątkowo łatwe do rozpoznania są regularne kształty wykonanej równi ogniowej stanowiska 7,96 mm ciężkiego karabinu maszynowego MG 08, prowadzącego ogień czołowy. Od strony zapola (Fot. 11) wykonano około 35 metrowej długości wykop w celu zwiększenia skuteczności ognia prowadzonego ze strzelnicy obrony wejścia i zapola schronu.
Część III
Nowe normy i wytyczne w zakresie obrony wejścia i zapola dla obiektów fortyfikacji stałych wznoszonych w 1937 roku
W listopadzie 1936 zakończono prace nad projektem nowych wytycznych i norm dla obiektów fortyfikacji stałej. Opracowano również dokumentację techniczną standardowych konstrukcji schronów dla umocnień wznoszonych w 1937 roku. Jednocześnie w corocznym opracowaniu „Doświadczenia z roku budowlanego 1936. Uwagi pokontrolne” (niem. Erfahrungen des Baujahres 1936. Besichtigungsbemerkungen) z dnia 2.12.1936 r. zwrócono uwagę na poprawność zastosowanych rozwiązań oraz ich wykonanie, mając na uwadze zmiany obowiązujących norm i wytycznych. W niniejszym rozdziale poruszone zostaną tylko rozwiązania dotyczące podniesienia bezpieczeństwa oraz obrony wejścia i zapola.
W zakresie zwiększenia bezpieczeństwa schronów bojowych przyjęto zasadę, że wszystkie nowo budowane obiekty fortyfikacji stałej, będą posiadały dodatkowe stanowisko obrony wejścia i zapola. Rozwiązanie to dedykowano dla schronów o klasie odporności B1 na ostrzał. Strzelnice obrony wejścia i zapola planowano wyposażyć w opracowany rok wcześniej pancerz 48P8 dla broni ręcznej. Dla wszystkich obiektów z dwoma wejściami przewidziano zewnętrzną strzelnicę obrony wejścia i zapola w dodatkowym pomieszczeniu. Oś strzelnicy poprowadzono pod kątem 15° do płaszczyzny ściany z wejściami. Uzyskano w ten sposób sektor ostrzału wynoszący 30°, identycznie jak przypadku schronu bojowego z pomieszczeniem dla drużyny piechoty i zewnętrzną strzelnicą obrony w dodatkowym pomieszczeniu a wznoszonych w 1936 roku.
Kolejną zamianą, mającą na celu zwiększenie bezpieczeństwa było wprowadzenie standardowego okapu nad wejściem do schronu lub nad jednym z wejść. Okap świetnie chronił przed ostrzałem z broni stromotorowej i ewentualnym zasypaniem drzwi wejściowych. Nie zrezygnowano jednak z dotychczasowo stosowanego zabezpieczenia jakim były charakterystyczne wsporniki z rozpiętą miedzy nimi drucianą siatką. Osadzono je w ścianie nad wejściem do obiektu.
Ostateczne formę nowych wytycznych dopracowano w lutym 1937 roku. W niektórych przypadkach nastąpiły radykalne zmiany przygotowanych w listopadzie 1936 roku rozwiązań. Zadecydowano, że wszystkie nowo wznoszone obiekty ze stanowiskiem obserwacyjnym lub dowodzenia będą wyposażone w izbę bojową dla ciężkiego karabinu maszynowego.
Wprowadzoną na początku 1936 roku obronę wejścia i zapola przy pomocy stanowiska za strzelnicą z pancerzem 48 P8 jako nowatorskie rozwiązanie, a przewidzianą w listopadowym projekcie za podstawową dla wszystkich obiektów z dwoma wejściami, uznano za niespełniającą nowo określone wymagania. Nowym docelowym rozwiązaniem było zastosowanie do obrony wejścia i zapola w tych schronach stanowiska ręcznego karabinu maszynowego. Stanowisko, znajdujące się w wydzielonym pomieszczeniu, miało być początkowo chronione płytą stalową 403P9 lub starszy wariant płyty OB 3294 bez wykorzystania przeziernika obserwacyjnego. Obserwację zapola oraz skuteczną obronę zapewniała duża strzelnica o wymiarach 310 x 280 (szer. x wys.) mm. Pozostawiono pierwotnie zakładany trzydziestostopniowy sektor ostrzału oraz okap nad jednym z wejść. Dopiero zastosowanie nowo opracowanej płyty 422 P01 (symetrycznej względem poziomej osi) pozwoliło na skuteczne wykorzystanie ręcznego karabinu maszynowego o obrony wejścia i zapola schronu.
[02] – Konstrukcja pancerza strzelnicy została opisana w opracowaniu Zamknięcie strzelnicy broni ręcznej 48P8 – Gewehrschartenverschluss.
[03] – Pancerz „ramkowy” – zamknięcie strzelnicy broni ręcznej – Gewehrschartenverschluss