Schron bojowy B1-7 na 2 ciężkie karabiny maszynowe z kopułą obserwacyjną ( MG- Doppel- Schartenstand mit Kleinstglocke)

Opracował: Franz Aufmann

Fot. 01. Widok od strony przedpola wysadzonego schronu B1-7 na dwa ciężkie karabiny maszynowe z kopułą obserwacyjną (Rejon Umocniony Giżycko”, obiekt WH 170).
Rys. 01. Konfiguracja pomieszczeń schronu B1-7 dla dwóch ckm-ów z kopułą obserwacyjną. 1.-2. Izba bojowa dla ciężkiego karabiny maszynowego, 3. Stanowisko obserwacyjne w małej kopule 9P7. 4. Korytarz, 5. Izba załogi, 6. Śluza przeciwgazowa, 7. Strzelnica obrony wejścia i zapola, 8. Strzelnica obrony wejścia.

 

 

W ramach programu rozwoju nowych, standardowych konstrukcji o odporności B1 opracowano na początku 1937 roku projekt schronu na broń maszynową, którego główne zadania dotyczyły obrony w dwóch sektorach oraz nadzór pola walki ze stanowiska w małej kopule obserwacyjnej. Rysunek konstrukcyjny obiektu dla dwóch karabinów maszynowych z kopułą obserwacyjną (niem. B1-7 MG- Doppel- Schartenstand mit Kleinstglocke) otrzymał sygnaturę (cechę) 177 B9 [01].

Dwa 7,92 mm ciężkie karabiny maszynowe MG 08 na podstawach fortecznych umieszczono po jednym w oddzielnych izbach bojowych. Główne osie sektorów ostrzału, w których prowadzono obronę, przecinały się pod kątem prostym.  Stanowisko bojowe ckm chronione było stalową płytą typu 7 P7. Sektor ostrzału, wyznaczony w poziomej płaszczyźnie, wynosił dla każdego stanowiska ckm po 650. Rysunek 01, wykonany na podstawie archiwalnej dokumentacji  BAMA RH 11 III/102, prezentuje konfigurację pomieszczeń dla konstrukcji podstawowej schronu B1-7. Obiekty te były wznoszone również o rozkładzie pomieszczeń w lustrzanym odbiciu.

Część socjalną schronu – izbę załogi wydzielono od części bojowej korytarzem a od strony wejścia zabezpieczono czynną śluzą przeciwgazową. Pomieszczenia zostały włączone w nowo opracowywany system wentylacji z wymuszonym obiegiem powietrza. Przewidziano zastosowanie urządzeń filtro-wentylacyjnych HES 0,6, które planowano wprowadzić na wyposażenie schronów w 1937 roku. Zgodnie z obowiązującymi wytycznymi schron otrzymał stanowisko do obrony wejścia i zapola. Wejście oraz strzelnicę z płytą 48 P8 miał chronić okap przed ostrzałem z broni stromotorowej.


Opis do Rys. 01. 1.-2. Izba bojowa dla ckm, 3. Stanowisko obserwacyjne w małej kopule 9P7. 4. Korytarz, 5. Izba załogi, 6. Śluza przeciwgazowa, 7. Strzelnica obrony wejścia i zapola, 8. Strzelnica obrony wejścia.


 

Fot. 02. Widok od strony przedpola wysadzonego schronu B1-7 na dwa ciężkie karabiny maszynowe z kopułą obserwacyjną (Rejon Umocniony Giżycko”, obiekt WH 170). Na zdjęciu oznaczono płożenie: a. izby bojowej, b. wejścia do izby załogi, c. szybu po małej kopule obserwacyjnej 9P7.
Rys. 02. Konfiguracja pomieszczeń schronu B1-7 wznoszonego w części zachodniej Rejonu Umocnionego Giżycko (Lötzener Seenstellung, West Front). 1.-2. Izba bojowa dla ckm, 3. Stanowisko obserwacyjne w małej kopule 9P7. 4. Korytarz, 5. Izba załogi, 6. Śluza przeciwgazowa, 7. Strzelnica obrony wejścia i zapola, 8. Strzelnica obrony wejścia.

Zadania obronne miała realizować minimum 12 osobowa załoga, a w tym dwie obsady ciężkich karabinów maszynowych po 5 osób każda oraz dwóch obserwatorów.


Schron B1-7 na 2 ciężkie karabiny maszynowe o wzajemnie uzupełniających się sektorach ognia

Przeprowadzone badania terenowe w okolicach Martian, na odcinku obrony wschodniej części „Rejonu Umocnionego Giżycko”, wykazały zastosowanie schronów bojowych na dwa ciężkie karabiny maszynowe z małą kopułą obserwacyjną znacznie odbiegających konfiguracją położenia sektorów ognia od projektu wzorcowego B1-7.

Prawdopodobnie, jak w przypadku projektu studyjnego schronu B1-5 [02] na dwa ciężkie karabiny maszynowe, warunki terenowe wymusiły takie położenie izb, aby sektory ognia uzupełniały się wzajemnie. Co ciekawsze dla B1-5 wykonano dokumentację legalizującą zmiany konstrukcyjne schronu. Wprowadzano nowe oznaczenie B1-5a. Dokumentacja rysunkowa schronu otrzymała sygnaturę 803 B2. Kod B2 sygnatury dokumentacji wskazuje na jej wykonanie w 1938 roku. W przypadku schronu B1-7 nie jest znana sygnatura rysunku, która automatycznie, podobnie jak w przypadku B1-5a, wprowadzałaby oznaczenie „B1-7a”. Ten temat wymaga dalszych badań, gdyż w zestawieniu obiektów fortyfikacji stałej Rejonu Umocnionego Gizycko (niem. Ringstellung Lötzen) z 1944 roku zaistniały schrony bojowe o konstrukcji zgodnej z dokumentacją o sygnaturze 175 B9 (B1-5) i 177 B9 (B1-7). Nie pojawiła się sygnatura 803 B2 przynależna do B1-5a.

Wykonane pomiary ruin schronów B1-7 pozwoliły na oszacowanie kąta przecięcia się osi sektorów ognia obu stanowisk ciężkich karabinów maszynowych. Konfigurację pomieszczeń schronu prezentuje rysunek 02. Odtworzenie rozmieszczenia izb wraz z pomiarem wielkości kątowych może być obarczony błędem, spowodowanym przemieszczeniem elementów bryły schronu w wyniku eksplozji w  jego wnętrzu. W większości obiektów zachowała się w dobrym stanie tylko tylna część schronu

Fot. 03. Widok szybu po małej kopule obserwacyjnej 9P7. Widoczne jest charakterystyczne zagłębienie wykonane na obwodzie szybu, służące jako podparcie dla nóg obserwatora (Rejon Umocniony Giżycko”, obiekt WH 138).

 

Fot. 04. Widok w kierunku szybu kopuły obserwacyjnej ze strzelnicą obrony wejścia (Rejon Umocniony Giżycko”, obiekt WH 186). Po lewej stronie ślad łączenia ścian a po prawej boczna płaszczyzna drzwi wejściowych do pomieszczenia z szybem kopuły obserwacyjnej.

z wejściem. Łączny sektor ostrzału dla schronów B1-7 z okolic miejscowości Martian [03] oszacowany został na 1250 przy kącie między osiami sektorów ognia określonym w zakresie 550 – 600. Sektory ostrzału z obu stanowisk bojowych zaczynały wzajemnie uzupełniać się w odległości około 53 metrów. Stan obiektów, zdaniem autora niniejszego opracowania, pozwala jedynie na szacowanie wielkości kąta pomiędzy osiami sektorów.

Nowe położenie izb bojowych względem siebie wymusiło jednak duże zmiany w konstrukcji niektórych pomieszczeń, szczególnie izby z podszybiem kopuły i korytarza oddzielającego część bojową schronu od jego części socjalnej. Kopułę 9 P7 osadzono w stropie zaraz za izbą ckm. Kubatura izby z podszybiem kopuły obserwacyjnej została zredukowana do minimum. Zachowano jednak strzelnicę obrony wejścia, a stanowisko obrony wejścia znalazło się w podszybiu. Nowa konfiguracja izb bojowych pozwoliła na wykonanie nisz amunicyjnych bez obniżenia odporności schronu na ostrzał.

 

Fot. 05. Strzelnica obrony wejścia, chroniona płytą 57 P8, w podszybiu kopuły obserwacyjnej 9 P7 (Rejon Umocniony Giżycko”, obiekt WH 186).

Układ wentylacji

 

Fot. 07. Strzelnica obrony wejścia i zapola w schronie B1-7 nr WH 138 na dwa ckmy z małą kopuła obserwacyjną. Po lewej stronie strzelnicy widoczny jest pancerz chroniący wylot przewodu odprowadzającego powietrze na zewnątrz schronu (Rejon Umocniony Giżycko, część zachodnia, okolice miejscowości Martiany).

Gazoszczelność schronu warunkowana była hermetycznością konstrukcji. Pomieszczenia otrzymały gazoszczelne drzwi a strzelnice wyposażono w zamknięcia z filcowymi uszczelkami. Urządzenia filtrowentylacyjne, zamontowane w wyznaczonych pomieszczeniach, tłoczyły wymagane ilości powietrza, tworząc w pomieszczeniach nadciśnienie. Nadciśnienie panujące w obiekcie zapobiegało przenikaniu do jego wnętrza gazów podczas ataku chemicznego. Nadciśnienie mierzone było za pomocą manometrów w kształcie litery „U”. Jego wartość określano za pomocą wysokości słupka wody, gdyż toksyczna rtęć nie została dopuszczona do stosowania.

 

Rys. 03. Konfiguracja pomieszczeń schronu B1-7 wznoszonego w części zachodniej Rejonu Umocnionego Giżycko (Lötzener Seenstellung, West Front). 1.-2. Izba bojowa dla ckm, 3. Stanowisko obserwacyjne w małej kopule 9P7. 4. Korytarz, 5. Izba załogi, 6. Śluza przeciwgazowa, 8. Strzelnica obrony wejścia. A. czerpnia powietrza, B. obrotowy zawór odcinający 2ML.01, C. jednokierunkowy zawór nadciśnieniowy 4ML.01, D. wylot przewodu odprowadzającego powietrze ze schronu.

 

Schron został wyposażony w nowoczesny układ wentylacji oparty na zasadzie bezpośredniego i pośredniego napowietrzania pomieszczeń. Do pomieszczeń bezpośrednio napowietrzanych należały izby bojowe (Rys. 03, 1,2) oraz izba gotowości bojowej (Rys. 03, 5). W tych pomieszczeniach zastosowano filtrowentylatory [06] HES 0,6. Filtrowentylatory tłoczyły do pomieszczeń powietrze z niewielkim nadciśnieniem. Powietrze było zasysane poprzez czerpnie powietrza i dostarczane rurami. Czerpnie zostały osadzone na tylnej ścianie schronu (Rys. 03. A). Wylot rury w pomieszczeniu z filtrowenylatorem (Rys. 03. B) zabezpieczono obrotowym zaworem [07] odcinającym 2ML01. Służył do zamknięcia dopływu powietrza, na przykład w przypadku ataku gazowego. Rury dostarczające powietrze do filtrowentylatorów oznaczono na rysunku żółtym kolorem.

Powietrze z izb bojowych, jako skarżone gazami prochowymi podczas prowadzenia ognia z broni maszynowej, wypływało poprzez otwartą strzelnicę w płycie 7 P7 [08] na zewnątrz schronu. Nie było wykorzystywane do napowietrzania innych pomieszczeń.

Zgodnie z zaleceniami powietrze z izby gotowości bojowej mogło być użyte do napowietrzania pozostałych izb. Przepływało do kolejnych pomieszczeń rurami, osadzonymi w wewnętrznych ścianach. Te rury zaznaczono na rysunku czerwonym kolorem. Przepływ powietrza następował zgodnie z malejący nadciśnieniem w kolejnych pomieszczeniach, Na rys. 03 zaznaczono strzałkami kierunek przepływu powietrza. Wlot rury w izbie o wyższym ciśnieniu zabezpieczał jednokierunkowy zawór [09]  nadciśnieniowy 4ML.01 (Rys. 03. C). Szczególnie istotny dla zachowania bezpieczeństwa był ostatni zawór w układzie wentylacji, zamocowany na rurze odprowadzającej powietrze ze śluzy przeciwgazowej na zewnątrz obiektu. Umożliwiał wypływ powietrza na zewnątrz schronu i zabezpieczał możliwość dostawania się skażonego powietrza do schronu podczas uderzeń fal powietrznych o dużym nadciśnieniu, wytworzonych przez eksplozje pocisków artyleryjskich w pobliżu schronu. W celu zmniejszenia oddziaływania podmuchów powietrza o dużym nadciśnieniu, wylot rury zabezpieczono pancerzem o identycznej konstrukcji jak czerpnie powietrza i umieszczono w bocznej ścianie strzelnicy obrony wejścia i zapola (Rys. 03. D).

 

Fot. 08. Elewacja schronu B1-7 o numerze WH 138. Poniżej, po lewej i prawej stronie okapu osadzono czerpnie powietrza.

Stan zachowania schronów B1-7 na terenie Rejonu Umocnionego Giżycko nie pozwolił na określenie obiegu powietrza w pomieszczeniu z szybem dla małej kopuły obserwacyjnej 9 P7. Jego kubatura została zredukowane do minimum. Tylko w niektórych obiektach zachował się fragment ściany oddzielającej pomieszczenie z kopułą od korytarza. W najlepszym przypadku była to część ściany korytarza od wejścia do izby załogi, ale nie obejmujący wejścia (na całej wysokości) do pomieszczenia z kopułą.

 

Mapa 01. Na mapie oznaczono obiekty z okresu 1937-1938 według numeracji WH na odcinku obrony w okolicy miejscowości Martiany, pomiędzy jeziorami Wersminia a Dejguny wschodniej części Rejonu Umocnionego Giżycko (niem. Lötzener Seen-Stellung, Westfront). WH 101. B1-5a, WH 121. B1-5a, WH 133. B1-7, WH 137. B1-5a, WH 138. B1-7a, WH 151. B1-7a, WH 167. B1-1a, WH 170. B1-7a, WH 173/1022. schron bojowy na armatę przeciwpancerną i ciężki karabin maszynowy [04], WH 174. B1-1a, WH 185. B1-1a [05], WH 186. B1-7a

 


[01] – zgodnie z przyjętymi zasadami to: „177” – numer kolejny projekt, „B” – oznaczenie przyznane dla budowli obronnych a „9” – wyróżnik roku opracowania projektu, czyli w tym wypadku 1936 rok. Wyróżnik „2” odnosi się do 1938 roku.

[02] – Więcej w opracowaniu Schron bojowy B1-5 dla dwóch ckmów – Doppel- MG- Schartenstand B1-5.

[03] – Na odcinku około 2,5 km pozycji obronnej, mierzonym w linii prostej, wzniesiono 4 schrony typu B1-7. Łącznie w części zachodniej Rejonu Umocnionego Giżycko wzniesiono 10 sztuk schronów typu B1-7.

[04] – Więcej w opracowaniu Schron na armatę przeciwpancerną i ckm – Pak und MG-Schartenstand i w Układ wentylacji w schronie na ckm i armatę ppanc. (niem. Pak und MG-Schartenstand) z 1938 roku

[05] – Więcej w opracowaniu Schron bojowy B1-1a na ckm – Regelbau B1-1a.

[06] – Filtrowentylator  o wydatku 0,6 m3/min.

[07] – Więcej w opracowaniu Obrotowy zawór 2ML.01 – Drehschieber  2ML.01.

[08] – Stalowa płyta 7 P7 ze strzelnicą chroniła stanowisko bojowe ckm przed bezpośrednim ostrzałem.

[09] – Więcej w opracowaniu Überdruckventil – niemiecki zawór nadciśnieniowy firmy Drägerwerk.