W 1934 roku następuje intensyfikacja rozbudowy Pozycji Pomorskiej. Niniejsze opracowanie dotyczy konstrukcji schronów broni maszynowej o klasie odporności B1 budowanych w 1934 roku. Obiekty wzniesiono na stosunkowo długim odcinku. Odcinek obrony został wytyczony pomiędzy jeziorem Wielimie (leżącym na wschód od Szczecinka) a jeziorem Cieszęcino znajdującym się na północ od Białego Boru. Schron broni maszynowej funkcjonował w niemieckiej nomenklaturze jako Kampfstand, czyli stanowisko ogniowe lub jako Schartenstand – stanowisko ogniowe za strzelnicą. W pierwszej kolejności zostaną omówione rozwiązania stosowane w schronach dla broni maszynowej, składających się tylko z izby bojowej i biernej śluzy przeciwgazowej (Rys. 01). Zasada rozdzielenia pomieszczenia bojowego i izby załogi (pomieszczenia gotowości) będzie obowiązywać w niemieckiej fortyfikacji stałej dla konstrukcji typowych (niem. Regelbau) dopiero od końca 1936 roku, ale z nielicznymi przypadkami odstępstwa od reguły.

Schrony broni maszynowej o odporności B1 do ognia czołowego

W 1934 roku wznoszone są w dużej ilości schrony do ognia czołowego. Otrzymują żelbetowe ściany grubości 1,0 metra i stropy nie niższe niż 0,8 metra. Zgodnie z wytycznymi w instrukcji [01] dotyczącej budowy i konstrukcji obiektów stałych z sierpnia 1933 roku, schrony otrzymały kategorię odporności na ostrzał B1.  Główne pomieszczenie schronu pełniło funkcję bojową i socjalną dla załogi. Zastosowanie stalowej płyty czołowej 7P7 [02] o grubości 10 cm do ochrony stanowiska bojowego, zamiast żelbetonowej ściany ze strzelnicą ścienną, pozwoliło do maksimum wykorzystać dodatkowo pozyskaną powierzchnię (Rys. 01). Główne uzbrojenie schronu stanowił 7,92 mm ciężki karabin maszynowy sMG 08.  Był ustawiony na podstawie fortecznej, mocowanej do blaszanego stolika. Ze względu na szerokość pomieszczenia oraz konieczność mocowania stalowej płyty zachowano częściowo żelbetową ścianę czołową. Zgodnie z wymaganiami stalowa płyta 7P7 przykrywała ściany oraz strop po 0,6 metra na stronę. Od przedpola została wzmocniona przed ostrzałem żelbetowym przedpiersiem. Szeroki żelbetowy blok skutecznie chronił strzelnicę ciężkiego karabinu maszynowego przed zasypywaniem ziemią, podczas ostrzału artyleryjskiego.

Pomieszczenie zaprojektowano na podstawie czworokąta o wymiarach 3,0 x 2,5 m (szerokość x długość). W tylnej ścianie izby umieszczono strzelnicę broni ręcznej (Fot. 04) do obrony wejścia do schronu. Zastosowano zamknięcie starego typu, zastąpione w późniejszym czasie w nowo wznoszonych obiektach standardowymi typu 57P8 i 48P8. Gazoszczelność pomieszczenia zapewniała para drzwi. Od strony pomieszczenia przewidziano lekkie drzwi gazoszczelne a od strony śluzy przeciwgazowej ciężkie drzwi.

 

 

 

Schron otrzymał wentylację grawitacyjną, standardowo stosowaną w niemieckich schronach fortyfikacji stałej z okresu pierwszej połowy lat trzydziestych. Otwór nawiewu, umieszczony nad poziomem posadzki znajdował się na tylnej ścianie głównego pomieszczenia (Fot. 05). Obrót powietrza umożliwiała otwarta strzelnica ckm z zamocowaną blendą z perforowanej blachy. W późniejszym okresie stosowano urządzenia filtrowentylacyjne typu HES [03]. Początkowo opracowano urządzenie do napowietrzania o wydatku 0,6 m³/min. W późniejszym okresie stosowano urządzenie napowietrzające o wydatku 1,2 m³/min.

Zgodnie z nowymi standardami pola walki zapewniono łączność telefoniczną pomiędzy  schronami odcinaka obrony oraz możliwość stworzenia polowej sieci telefonicznej. Doprowadzenie kabla ziemnego znajdowało się w niszy o podstawie czworokąta ze skośnie poprowadzoną górną ścianą. Doprowadzenie kabla sieci polowej umożliwiały otwory wykonane w tylnej ścianie schronu (Fot. 01) oraz ścianie działowej pomiędzy pomieszczeniem głównym a śluzą przeciwgazową [04].  W schronach inwentaryzowanego odcinka nisza ta wykonywana była w większości przypadków w tylnej (Fot. 04) lub bocznej ścianie głównej izby (Fot. 07). Można domniemać, że przepisy w 1934 roku nie określały jednoznacznie położenia niszy na przyłącze sieci telefonicznej, gdyż stwierdzono również wykonanie niszy w śluzie przeciwgazowej.  Znajdowała się w ścianie na wprost wejścia, poniżej strzelnicy obrony bezpośredniej.

W schronach wznoszonych od 1934 roku zaczęto standardowo wykonywać nisze oświetleniowe. Umieszczano w nich lampy karbidowe lub naftowe. Standardowo wykonywano je po jednej w obu ścianach bocznych pomieszczenia głównego oraz w śluzie przeciwgazowej. Wprowadzono rygorystycznie przestrzegany obowiązek wygaszania oświetlenia przed otworzeniem strzelnicy ckm.

Przewidziano możliwość ogrzewania schronów piecami grzewczymi. Wykonano instalację odprowadzającą gazy spalinowe. Wlot przewodu kominowego otrzymał standardowe zamknięcie [05] (niem. Äußerer Abschluß für Ansauge- Rauch- und Lüftungsrohr). Zazwyczaj umieszczony był na bocznej (Fot. 03) lub tylnej (Fot. 05) ścianie izby. W niektórych przypadkach wykonano w ścianie izby pionowy kanał na rurę odprowadzającą gazy spalinowe (Fot. 03) a zawór w niszy zamykającej kanał pod stropem schronu. Rozwiązanie pozwalało na zaoszczędzenie powierzchni użytkowej. Po zewnętrznej (Fot. 02) lub bocznej stronie ściany schronu prowadzono rurę kominową pionowo do góry w otwartym kanale .

Do dyspozycji pięcioosobowej załogi schronu przewidziano rozkładane ławy i stół. Konstrukcja tego wyposażenia była tak zaprojektowana, aby w stanie złożonym mieściło się w niszach wykonanych w ścianie schronu (Fot. 09). W tym położeniu stół i ławy były blokowane obrotowymi zaczepami. Do dyspozycji załogi były rozwieszane pod stropem obiektu hamaki. Dopiero od 1936 roku nowo budowane obiekty wyposażano w składane prycze.

Stanowisko bojowe ciężkiego karabinu maszynowego musiało być zabezpieczone w odpowiedni zapas amunicji. Była ona składowana w skrzynkach. Magazynowano je w niszy wykonanej w posadzce pomieszczenia głównego. Nisza przykrywana była deskami.

Zgodnie z obowiązującymi standardami w tym okresie, schron otrzymał bierną śluzę przeciwgazową [06]. W śluzie zostało umieszczone wyjście ewakuacyjne. Zabezpieczone było rzędem belek dwuteowych (Fot. 08), wsuwanych od góry do obustronnie wykonanego kanału. Od strony elewacji schronu zabezpieczenie uzupełniała cienka ceglana ściana pokryta tynkiem.
W większości przypadków w ścianie śluzy wykonano jedną niszę (Fot. 09). Znajdowała się tuż przy wejściu do głównego pomieszczenia. W niektórych schronach nisze były zamykane blaszanymi drzwiczkami. Na zdjęciu 10 widoczny jest ślad po ościeżnicy wykonanej z kątowników. Rzadkim przypadkiem było wykonanie drugiej niszy. Znajdowała się w śluzie przy wejściu do schronów (Fot. 10). Wejście do schronu chronione było stalowymi drzwiami starszego typu.

---

[01] – Zostaje zatwierdzona do stosowania instrukcja dotycząca budowy i konstrukcji obiektów fortyfikacji stałej (niem. Vorschrift für den Bau ständiger Befestigungsanlagen vom 16.08.1933). Wszystkie nowo opracowywane konstrukcje schronów muszą być zgodne z obowiązującymi wytycznymi. Projektanci obiektów fortecznych otrzymują do wykorzystania standardowe elementy konstrukcji i wyposażenia. Instrukcja przewiduje dla schronów 6 nowych klas odporności.
[02] – Więcej na temat stalowe płyty 7P7 w opracowaniu: Stahl- Schartenplatte 7P7 – Płyta stalowa ze strzelnicą 7P7.
[03] – Urządzenie było stosowane od 1937 roku.
[04] – W 1936 roku zostają opracowane taktyczno-techniczne wytyczne dotyczące budowy i działania urządzeń do łączności telefonicznej w obiektach fortyfikacji stałych (niem. Taktisch-technische Richtlinien für Bau und Betrieb der Nachrichtenanlagen in ständigen Stellungen). Nowo budowane schrony fortyfikacji stałych otrzymują nisze na przyłącze sieci polowej, które są wykonywane na elewacji schronu. Więcej w opracowaniu Nisza przyłącza kabla popowej sieci telefonicznej.
[05]- Więcej informacji w opracowaniu: Zamknięcie przewodu wentylacyjnego lub kominowego.
[06] – Dopiero w schronach wznoszonych w 1937 roku przewietrzana pośrednio śluza stała się rozwiązaniem standardowym w niemieckiej fortyfikacji stałej.