Regelbau R501 – bierny schron dla drużyny piechoty

Opracował: Franz Aufmann

Fot. 01. Wejście do schronu biernego typu R 501 o numerze ewidencyjnym Bw204 (Turośl, Pozycja Pisy).
Rys. 01. Schron bierny dla drużyny piechoty Regelbau R 501. Rozmieszczenie prycz na przykładzie Bw 204. 1. Pomieszczenie dla załogi, 2. Śluza przeciwgazowa, 3. Korytarz wejściowy, 4. Wyjście ewakuacyjne, 5. Strzelnica obrony wejścia, 6. Czerpnia powietrza, 7. Drzwi kratowe, 8. Instalacja kominowa, 9. Wydzielona część korytarza na skażone ubrania.

W 1939 roku rozpoczęto prace na nową serią projektową [01]obiektów fortecznych, określaną symbolem „500”.  Obiekty otrzymywały trzycyfrowe numery zaczynające się od „5”. Numer obiektu serii poprzedzany był symbolem „Rote” (niem. czerwony). Niniejsze opracowanie dotyczy schronu biernego Regelbau R 501 dla drużyny piechoty (niem. Gruppenuterstand), zaprojektowanego w klasie odporności na ostrzał B neu. Grubość żelbetonowych ścian zewnętrznych i stropu wynosił 2,00 metry. Główne pomieszczenie dla drużyny piechoty zaplanowano na planie czworokąta o wymiarach 5,00 x 4,00 m. Schron wyposażono w standardowe wyjście ewakuacyjne. Skuteczną wymianę powietrza zapewniał bezpośredni układ napowietrzania schronu.

1.0. Wejście

Główne wejście do obiektu zabezpieczały drzwi karatowe typu 491 P2 (niem. Gittertür für Zugänge 491 P2). Składały się z pięciu prętów o średnicy 20 mm, osadzonych w trzech równolegle ustawionych stalowych belkach o profilu „C”. W osi korytarza została umieszczona strzelnica obrony wejścia dla broni ręcznej 48 P8. Drzwi wejściowe do obiektu osadzono dopiero za załamaniem korytarza wejściowego. W ten sposób wyeliminowano możliwość ich bezpośredniego ostrzału z zewnątrz schronu. Zgodnie z projektem schron R 501 miał być wyposażony w standardowe, wysokie, dwudzielne drzwi wejściowe 16P7 lub nowsze 434 P01. Pomieszczenie śluzy przeciwgazowej planowano wydzielić drzwiami gazoszczelnymi typu 19 P7.
W przypadku obiektów wzniesionych na Linii Pisy w 1940 roku odstąpiono od tej zasady. Ze względu na duże zapasy niskich czworokątnych drzwi opracowano projekt [02] ich montażu zamiast dotychczasowo planowanych dwudzielnych drzwi wejściowych 434 P01. Dla zastępczego rozwiązania wytypowano niskie czworokątne drzwi typu 14 P7, 432 P01, 15 P7 lub 433 P01.

 

Fot. 02. Korytarz wejściowy do schronu biernego dla drużyny piechoty Regelbau R 501 ( Bw204 – Turośl – Pozycja Pisy).
Fot. 03. We wnęce po lewej stronie korytarza, naprzeciwko drzwi wejściowych do schronu, umieszczono szafkę na skażone ubrania.

Planowany otwór wejściowy o wymiarach 1,70 x 0,80 m w projekcie pierwotnym schronu R 501 zmniejszono do 1,10 x 0,80 m. Położenie nadproża nie zmieniło się. Dla niższych drzwi zaprojektowano betonowy cokół o wysokości 0,66 m i grubości 0,50 m, ustawiony w poprzek korytarza. Aby ułatwić drużynie piechoty szybkie pokonanie tak wysokiej przeszkody przewidziano obustronne wykonanie po dwa betonowe lub ceglane schodki. Projekt przewidywał możliwość demontażu wykonanego cokołu i osadzenie przewidzianych w pierwotnym projekcie schronu dwudzielnych drzwi wejściowych 434 P01.

 

Fot. 03. Strzelnica obrony wejścia z zamknięciem typu 48P7. Po lewej stronie rura odprowadzająca gazy spalinowe z pieca (Bw204 – Turośl – Pozycja Pisy).

 

Fot. 04. Położenie nadproża pozostawiono bez zmian aby można było osadzić przewidziane w pierwotnym projekcie dwudzielne drzwi 434 P01. Wykonano żelbetonowy cokół ze schodnią po obu stronach (Bw204 – Turośl – Pozycja Pisy) [07].

 

Fot. 05. Osadzono niskie drzwi wejściowe do schronu 1,10 m x 0,8 m zamiast dotychczasowo planowanych dwudzielnych drzwi wejściowych 434 P01 o wymiarach 1,70 m x 0,80 m (Bw204 – Turośl – Pozycja Pisy).

 

Fot. 07. Wejście ze śluzy przeciwgazowej do pomieszczenia załogi. Zrezygnowano z osadzenia gazoszczelnych drzwi 19 P7 ale pozostawiono w tym wypadku ościeżnicę. Otwór wejściowy przewężono z 1,70 x 0,80 m do 1,69 x 0,60 m celem osadzenia węższych drzwi gazoszczelnych 59 P8. Po lewej stronie otwór wyjścia ewakuacyjnego, pozbawiony drzwiczek 410 P9 (Bw204 – Turośl – Pozycja Pisy).

 

Fot. 08. Izba załogi biernego schronu dla drużyny piechoty R 501.

1.1. Stan zachowania.

Przeprowadzone rozpoznanie obiektów fortyfikacji stałej na Pozycji Pisy wykazało, że nie tylko w schronach biernych dla drużyny piechoty Regelbau R 501 osadzono niskie czworokątne drzwi 1,10 x 0,80 m. Rozwiązanie to otrzymał również schron bierny dla armaty przeciwpancernej i jej załogi R 504 (Bw272), wzniesiony pobliżu miejscowości Jeże (w kierunku zachodnim). Zachowane ościeżnice w schronach R 501 zostały pomierzone w celu wykonania ich dokumentacji. Konstrukcja nadproża oraz kształt naroży ościeżnicy pozwolił  już w pierwszym etapie wyeliminować  drzwi stalowe 14 P7 [03] i 432 P01 z 4 typów zalecanych do montażu.

Ościeżnica drzwi wejściowych osadzana była w bryle schronu za pomocą kotw. Jednym z typów stosowanych kotw były pasy stalowej blachy z wygiętymi w przeciwnym kierunku zakończeniami, powstałymi w wyniku wzdłużnego rozcięcia. Sposób mocowania 6 kotw do ościeżnicy, umożliwia również pominięcie zalecanych niskich drzwi stalowych starszego typu 15P7. W schronie R 501 Bw204 mogły być osadzone drzwi nowszego typu np. 433 P01 z otwieranym lukiem (0,40 x 0,50 m).

Natomiast w przypadku gazoszczelnych drzwi wydzielających pomieszczenie śluzy przeciwgazowej, przewężono standardowy otwór wejściowy (1,70 x 0,80 m) [04] i osadzono znacznie węższe drzwi typu 59 P8 (1,69 x 0,60 m).

2.0 Wentylacja

Odpowiednią wymianę powietrza w izbie załogi miał zapewnić filtrowentylator HES. Urządzenie pracowało w krótkich cyklach roboczych. Jego zadaniem było tłoczenie do izby załogi powietrza, zassanego poprzez czerpnię powietrza. Czerpnia powietrza, staliwny element chroniący wlot do przewodu dostarczającego powietrze, została osadzona w elewacji schronu tuż przy wejściu. Powietrze oczyszczane było wstępnie przez filtr przeciwpyłowy [05]. Zestaw filtrów przeciwchemicznych, stosowanych w tym urządzeniu,  umożliwiał tylko chwilowe oczyszczenie skażonego powietrza.
W izbie załogi, przy zamkniętych drzwiach gazoszczelnych do śluzy i strzelnicy obrony wejścia, utrzymywało się stałe nadciśnienie. Żądaną wielkość nadciśnienia utrzymywał jednokierunkowy zawór nadciśnieniowy (niem. Überdruckventil) [06]. Wlot rury z kołnierzem, do której był mocowany, znajduje się po lewej stronie drzwi do śluzy (Fot. 07). Jej wylot umieszczono w śluzie przeciwgazowej, zaraz za gazoszczelnymi drzwiami. Zastosowany układ pozwalał na stałe przewietrzanie śluzy przeciwgazowej. W podobny sposób powietrze opuszczało śluzę przeciwgazową. Wlot przewodu z jednokierunkowym zaworem nadciśnieniowym oraz jego wylot w korytarzu wejściowym, widoczny jest na Fot. 05.

 

Fot. 09. Strzelnica obrony wejścia 48 P7. Nisza strzelnicy malowana farbą. Ściany wyłożone były drewnianą boazerią.

[01] – Richtlinie für die Bauformen der ständigen Landesbefestigung z dnia 23.12.1938.

[02] – Bestimmungen für Verwendung der 1,10 m x 0,80 m hohen Stahltüren Anlage zu: In Fest III Nr. 3100/39

[03] – Konstrukcja drzwi 14P7 została opisana w opracowaniu : Drzwi stalowe 14P7 z lukiem ewakuacyjnym (Stahltür mit Mannloch).

[04] – Niektóre schrony bierne R 501, wznoszone w 1940 roku wzdłuż linii demarkacyjnej pomiędzy III Rzeszą a ZSRR, otrzymały standardowe drzwi 19P7. To takich należy Bauwerk 225 (Podgórne – Linia Pisy).

[05] – zasada działania wstępnego filtra przeciwpyłowego została opisana w opracowaniu: Niemiecki filtr przeciwpyłowy (VW Filter 1,2) w obiektach fortyfikacji stałej

[06] – sposób działania jednokierunkowego zaworu nadciśnieniowego został opisany w opracowaniu: Überdruckventil – niemiecki zawór nadciśnieniowy firmy Drägerwerk.

[07] – Jakość wykonanych prac była zróżnicowane w poszczególnych schronach. W śluzie, prezentowanego na zdjęciu schronu, nie wykonano niszy dla jednokierunkowego zaworu nadciśnieniowego.