Niemieckie schrony graniczne na Opolszczyźnie

Opracował:  Tomasz Zamysłowski

Fot. 01. Schron graniczny w Staniszczach Wielkich. Ściana schronu z widocznymi miejscami po mocowaniu drewnianych kantówek do których przytwierdzone były drewnianej szopy. Pozostała część budynku wsparta była na betonowym fundamencie widocznym po prawej stronie.

Rys. 01. Poglądowy rysunek obiektów straży granicznej [01]. A. Obiekt zlokalizowany w pobliżu miejscowości Bąków koło Kluczborka. B. Obiekt zlokalizowany w pobliżu miejscowości Kowalowskie-Staniszcze. 1. Izba bojowa, 2. Wnęki magazynowe. 3. Pomieszczenie robocze.

 

W 1939 roku Niemcy przed planowaną wojną z Polską wybudowali szereg umocnień granicznych mających zabezpieczyć przed niespodziewanym wtargnięciem kawalerii polskiej, której rajdów w głąb własnego terytorium się obawiano. Umocnienia te miały czasowo powstrzymać lub spowolnić postępy wojsk dając tym samy czas na mobilizacje garnizonów oraz obsadzenie głównych linii obrony. Koncepcje tę zrealizowano poprzez budowę niewielkich schronów bojowych zlokalizowanych głównie przy ważnych węzłach komunikacyjnych. W założeniu załogi takich obiektów miały zaalarmować dowództwo o niespodziewanym ataku, stawić jak zadłużysz opór, dokonać zniszczeń w infrastrukturze drogowej i się wycofać. Same obiekty to najczęściej schrony do ognia czołowego o konstrukcji żelbetonowej, betonowej lub ceglanej. Strzelnice zabezpieczono  głownie płytami stalowymi typu 422 P01 lub zbliżonymi konstrukcyjnie pyłami nieskatalogowanymi.

Większość obiektów zostało zamaskowanych jako stodoły, szopy, budynki gospodarcze itp. Dzięki takiemu maskowaniu miały stanowić zaskoczenie dla jednostek atakujących otwierając nagle ogień do napastników. Przeciwnik po otrząśnięciu się z pierwszych strat zmuszony był wpierw do rozpoznania pozycji oraz środków ogniowych obrońców, a następnie zaplanowania działań w celu ich wyeliminowania lub szukania alternatywnej drogi w celu ich ominięcia. Działania te zajmowały ceny czas i eliminowały efekt zaskoczenia. Tego typu obiekty wybudowano praktycznie wzdłuż całej granicy z Polską (najwięcej ich powstało w celu ochrony granic Prus Wschodnich). Dwa z nich dotrwały na czasów obecnych na terenie obecnej Opolszczyzny.

 Jeden ze schronów znajduje się w okolicy Kluczborka w miejscowości Bąków [02].  Zlokalizowany został na rozwidleniu dróg : Bąków – Stare Olesno (obecnie cześć DK11) oraz Bąków – Ciechanowice. Wybudowany na wysokiej zalesionej skarpie u podnóża której w zabagnionej dolinie płynie niewielki potok. Sama lokalizacja obiektu umożliwia daleką obserwacje przedpola oraz ułatwia obronę  przed atakiem piechoty, jednocześnie eksponuje sam schron, który po wykryciu staje się łatwym celem dla artylerii doskonale widocznym na wzgórzu. Schron został wybudowany jako obiekt żelbetonowy z trzema strzelnicami zabezpieczonymi płytami stalowymi 422 P01.

Przy projektowaniu schronu  najprawdopodobniej wzorowano się na obiektach Regelbau D-2 (Konstrukcja standardowa D-2  – schron bojowy w klasie odporność D dla karabinów maszynowych do ognia czołowego) budowanych na Wale Zachodnich również  jako obiekty straży granicznej (niem. Grenzwacht). Adaptowano z Regelbau D-2 izbę bojową rezygnując z strzelnic obrony zapola i kompletnie zmieniając elewację wejściowa do obiektu. Dobudowano betonową dwukondygnacyjną niszę. Prawdopodobnie była przeznaczona na  saperskie ładunki wybuchowe mające posłużyć do wykonania zniszczeń mających utrudnić /zatrzymać marsz atakujących. W obiekcie zastosowano wentylację grawitacyjną poprzez wykonanie w stropie otworów nad stanowiskami dla karabinu maszynowego. Schron wykonano jako obiekt żelbetowy o grubości  ścian 40 cm, oraz stropu 40 cm. Zapewniało ochronę przed pociskami broni strzeleckiej oraz odłamkami pocisków artyleryjskich. Od wewnętrzna schronu na ścianach położono izolacje z azbestu i staranie otynkowano. Całość konstrukcji zamaskowano jako drewniany budynek. Drewniane elementy maskowania

Fot. 02. Schron graniczny w miejscowości Bąków widok na ścianę frontową. Poniżej strzelnic widoczne pozostałości ceglanej podmurówki.

 

Fot. 03. Schron graniczny w Bąkowie widok od strony zapola. Widoczna dwupoziomowa nisza na ładunki saperskie, wejście do obiektu prowadzące po schodach oraz miejsce gdzie znajdowało się pomieszczenie robocze-socjalne.

 

Fot. 04. Schron graniczny w Bąkowie. Widok na jedną z strzelnic, zgodnie z projektem zabezpieczoną płytą stalową 422 P01.

 

Fot. 05. Wnętrze schronu w Staniszczach Wielkich, miejsce po zdemontowanej płycie stalowej 422 P01, po prawej stronie widoczna prowizoryczna strzelnica z 1944 roku.

 

 

zamocowano do konstrukcji schronu za pomocą  drewnianych kantówek zagłębionych w ścianach czołowych i bocznych. Na stropie schronu oraz wokół betonowego fundamentu wystającego poza obrys schronu zabetonowano stalowe kotwy do których zamocowano drewnianą konstrukcje nośną budynku. Fundament oraz schron obłożono cegłą. Całość nadawał wygląd ośmiokątnego drewnianego budynku na ceglanym podpiwniczeniu. Wejście do schronu znajdowało się poniżej poziomu gruntu i prowadziły do niego betonowe schody, których kształt może sugerować, że cześć przestrzeni budynku nie zajmowaną przez bryłę schronu wykorzystano jako pomieszczenie wypoczynkowe w czasie pokoju dla załogi. Wejście do izby bojowej zabezpieczone było drewnianym drzwiami, być może dodatkowo obitymi blachą. Z tego samego materiału wykonano zamknięcia niszy na materiały wybuchowe.

Drugi z zachowanych schronów znajduje się w miejscowości Kowalowskie-Staniszcze [03] Wielkie k/Fosowskie. Oba obiekty posiadają cechy wspólne, mimo że różnią się formą. Schron wykonano również jako obiekt żelbetowy o grubości ścian 40 cm, oraz stropu 40 cm. Do izby bojowej, również tak jak w obiekcie w Bąkowie, dobudowano betonową dwukondygnacyjną niszę na materiały wybuchowe. Zastosowano również standardową wentylację grawitacyjną wykonując w tym celu otwór w stropie. Wejście do obiektu znajduje się poniżej gruntu i prowadzą do niego schody. W odróżnieniu od schronu w Bąkowie, obiekt posiada tylko jedną strzelnice zabezpieczoną płytą stalową 422 P01. Drugą nie osłoniętą  pancerzem wykonano w 1944 roku w czasie adaptacji schronu na potrzeby linii umocnień B-2 Stellung, w której przebiegu obiekt się znalazł [04]. Obiekt podobnie jak ten z  Bąkowa został wybudowany na sporym wzniesieniu u podnóża którego znajduje się zabagniona dolina wraz ciekiem wodnym. Sam schron został zamaskowany jako drewniana szopa [05] na planie prostokąta. Elementy drewnianego maskowania zamocowano do obiektu w ten sam sposób. Niezabudowana przez schron cześć budynku tak jak w przypadku obiektu z Bąkowa wykorzystana  byłą jako pomieszczenie wypoczynkowe załogi o czym może świadczyć staranie wykonana posadzka. Drzwi oraz zamknięcia niszy na materiały wybuchowe otrzymały metalowe futryny oraz solidniejsze zawiasy niż schron w Bąkowie co może świadczyć że były w całości stalowe.
Nie został wyjaśniony problem zadań ogniowych schronu. W pobliżu obiektu nie ma żadnej ważnej drogi nie licząc kilku gruntowych prowadzących do kilku przysiółków w głębi okolicznych lasów.

 

Fot. 06. Schron graniczny Staniszczach Wielkich.

 

Fot. 07. Schron graniczny w Staniszczach Wielkich. Widoczna prowizoryczna strzelnica z 1944 roku. Po lewej stronie nisza na ładunki saperskie.

 


[01] – Autor rysunku nie dysponuje szczegółowszymi pomiarami obiektu z rysunku A.
[02] – lokalizacja obiektu Bąków – GPS 50°57’10.3″N 18°18’26.1″E
[03] – lokalizacja obiektu Staniszcze Wielkie – GPS 50°38’11.3″N 18°22’30.2″E
[04] – IPN Katowice 02/176 1709/IIWUds.BP Katowice 3447/1956
[05] – IPN Katowice 02/176 1709/IIWUds.BP Katowice 3447/1956

Źródła :

  • IPN Katowice 02/176 1709/IIWUds.BP Katowice 3447/1956 „Sprawa ewidencyjno-obserwacyjna dot. Oracz Zygmunt, imię ojca: Franciszek, ur. 06-06-1925 r. i inni. Kontrola operacyjna osób podejrzanych o przynależność do nielegalnej organizacji NSZ „Brygada Świętokrzyska” działającej na terenie pow. Częstochowa oraz o nielegalne posiadanie broni i udział w napadzie na posterunek MO w Lipinach pow. Brzeziny”
  • Niemieckie umocnienia graniczne w 1939 roku  http://www.fortyfikacje.net/pisz/fort/grenz001.htm