Nowe konstrukcje schronów bojowych

Opracował: Franz Aufmann

 

Fot. 01. Linia Mołotowa. Dwukondygnacyjny schron na armatę przeciwpancerną i ckm (OPPK) do ognia bocznego, ze stanowiskiem ckm w orylionie i z osadzoną kopułą w stropie.

 


Rys. Schemat górnej kondygnacji schronu dla armaty przeciwpancernej i ckm (OPPK) do ognia bocznego i ze stanowiskiem ckm w orylonie. Na rysunku nie zaznaczono drugiej czerpni powietrza.
Rys. 01. Schemat górnej kondygnacji schronu dla 45 mm armaty przeciwpancernej i ckm (OPPK) do ognia bocznego i ze stanowiskiem ckm w orylonie. Na rysunku nie zaznaczono drugiej czerpni powietrza.

1. Nowe opracowania konstrukcji schronów bojowych – Schron do ognia bocznego dla armaty ppanc. i ckm do ognia bocznego ze stanowiskiem ckm w orylonie

Na zlecenie Głównego Zarządu Inżynieryjnego Armii Czerwonej opracowano nowe konstrukcje schronów bojowych, a w niektórych przypadkach istniejące już projekty adaptowano do zmienionych wymagań technicznych. W nowo projektowanych schronach problem dostępu do kopuły został niemal wzorcowo rozwiązany. Dobrym tego przykładem może być dwukondygnacyjny schron dla armaty przeciwpancernej i ckm do ognia bocznego ze stanowiskiem ckm w orylonie  (Rys. 01). Do śluzy przeciwgazowej, oddzielającej kopułę od gazoszczelnej części schronu, wchodzi się  bezpośrednio z głównego korytarza górnej kondygnacji. W przypadku ogłoszenia alarmu bojowego, szybki dostęp do stanowiska bojowego w kopule jest możliwy również z izby załogi, która znajdowała się w dolnej kondygnacji. Łączność między dolnym a górnym poziomem schronu umożliwiał otwór w głównym korytarzu a przykrywany  gazoszczelna klapą z tłoczonej blachy.
Schrony bojowe o takiej konfiguracji pomieszczeń wchodziły w skład umocnień Rawsko – Ruskiego Rejonu Umocnionego. Polecam do zwiedzania bardzo dobrze zachowany dwukondygnacyjny schron dla armaty przeciwpancernej i ckm (OPPK) do ognia bocznego i ze stanowiskiem ckm w orylonie na Wielkim Dziale. Dodatkową atrakcją jest świetnie eksponowana kopuła obserwacyjna Zakładów Ostrowieckich.  Otwór technologiczny  nie wypełniono zbrojonym betonem  z powodu przerwania prac budowlanych. Więcej informacji o wspomnianej kopule jest w  temacie: Kopuła obserwacyjna Z.O. z 1936 roku. Kopuła leżała przewrócona w otworze technologicznych.  Kilka lat temu została ponownie postawiona w pozycji pionowej, ale nie zadbano aby stalowy podest został prawidłowo ustawiony. Jest lekko przesunięty względem kopuły. Nie jest możliwe wejście do kopuły.

 

Fot. 02. Linia Mołotowa. Dwukondygnacyjny schron na armatę przeciwpancerną i ckm (OPPK) do ognia bocznego, ze stanowiskiem ckm w orylonie i z osadzoną kopułą w stropie.

 

Fot. 03. Kopuła obserwacyjna z sześcioma otworami obserwacyjnymi ustawiona w otworze technologicznym sowieckiego schronu z Rawsko-Ruskiego Rejonu Umocnionego

 


2. PPK – dwukondygnacyjny schron do ognia bocznego na dwa ckm, rkm i osadzoną w stropie kopułą – Linia Mołotowa

Fot. 04. Dwukondygnacyjny schron dla broni maszynowej do ognia bocznego (PPK) z kopułą z 1936 roku (Linia Mołotowa, Mosty Małe – Rawsko – Ruski Rejon Umocniony).

Konstrukcja schronu na dwa stanowiska ckm (NPS-3) do ognia bocznego (PPK) ze strzelnicą obrony zapola oraz kopułą pancerną została opracowana prawdopodobnie pod koniec 1940 roku lub na przełomie 1940/1941 lat.  Obiekt nie występuje w katalogu konstrukcji typowych [01] z 1940 roku. Zaistniała również kolejna wersja tego schronu. Zachowano ten sam układ izb. Schron nie został wyposażony w strzelnicę obrony zapola dla ręcznego karabinu maszynowego. Obiekt tego typu został wzniesiony na brzegu Sanu w Przemyślu przy ulicy Sanowej. Ze względu na wysoki stan wód gruntowych obiekt umieszczono w wannie, co nie zostało zaznaczone na Rys. 02 – schemacie górnej kondygnacji.

Schron na dwa stanowiska ckm (NPS-3) do ognia bocznego (PPK) ze strzelnicą obrony zapola został wzniesiony w punkcie oporu w pobliżu miejscowości Mosty Małe, przynależnym do Rawsko-Ruskiego Rejonu Umocnionego. Był to jeden z trzech rejonów umocnionych, powstających na nowej zachodniej granicy ZSRR, na terenie którego wykorzystano kopuły pozyskane z zajętych polskich składów saperskich na wschodnich terenach w wyniku agresji we wrześniu 1939 roku.

 

Fot. 05. Linia Mołotowa. Widok dwukondygnacyjnego schronu PPK od strony tylnej ściany.

Budowę schronu wstrzymano na etapie uzbrajania obiektu. W otworach technologicznych ściany bocznej zostały osadzone dwa pancerze skrzynkowe dla broni maszynowej a w stropie kopuła obserwacyjno-bojowa Zakładów Ostrowieckich z 1936 roku. Obiekt częściowo uzbrojono. Zostały zamontowane dwa stanowiska ciężkich karabinów maszynowych Maxim na podstawie fortecznej z 1939 roku, bez zrzutni łusek z wystrzelonych nabojów do rowu diamentowego. Nie osadzono deficytowego gazoszczelnego pancerza PZ-39 (więcej >>) w otworze technologicznym strzelnicy obrony wejścia i zapola. Stanowisko to znajdowało się w gazoszczelnej izbie bojowej (Rys. 02, – 9). Schron nie otrzymał również pancerzy strzelnic obrony bezpośredniej (Rys. 02, – 8), umieszczonych w ścianie korytarza.
Wstrzymanie prac na etapie uzbrajania oznaczało brak jakiegokolwiek wyposażenia umożliwiającego prowadzenie walki. Nie osadzono drzwi gazoszczelnych

 

Fot. 06. Linia Mołotowa. Widok dwukondygnacyjnego schronu PPK  schronu od strony zapola.

 

Rys. 01. Schemat górnej kondygnacji dwukondygnacyjnego schronu na 2 ckm, rkm do ognia bocznego z osadzoną kopułą. 1. korytarz wejściowy, 2. śluza przeciwgazowa, 3. korytarz z szybem łączącym obie kondygnacje, 4. podszybie kopuły, 5. izba dowodzenia, 6. izba bojowa ckm, 7. izba bojowa ckm ze strzelnicą obrony zapola. 8. strzelnica obrony bezpośrednie, 9. strzelnica obrony wejścia i zapola, 10. wentylator układu usuwania gazów prochowych, 11. pokrywa szybu komunikacyjnego pomiędzy kondygnacjami.
Rys. 02. Schemat górnej kondygnacji dwukondygnacyjnego schronu na 2 ckm, rkm do ognia bocznego z osadzoną kopułą. 1. korytarz wejściowy, 2. śluza przeciwgazowa, 3. korytarz z szybem łączącym obie kondygnacje, 4. podszybie kopuły, 5. izba dowodzenia, 6. izba bojowa ckm, 7. izba bojowa ckm ze strzelnicą obrony zapola. 8. strzelnica obrony bezpośrednie, 9. strzelnica obrony wejścia i zapola, 10. wentylator układu usuwania gazów prochowych, 11. pokrywa szybu komunikacyjnego pomiędzy kondygnacjami.

 

Fot. 07. Widok od strony korytarza. Po lewej stronie wyjęcie ze śluzy przeciwgazowej. Po prawej stronie otwór wejściowy do podszybia kopuły.

 

w przejściach pomiędzy pomieszczeniami. Nie istniały układy napowietrzania schronu,  usuwania gazów prochowych z pomieszczeń bojowych i usuwania zużytego powietrza z pozostałych izb. Na zachowanych zdjęciach archiwalnych izby bojowej widoczne są giętkie przewody usuwające gazy prochowe ze stanowisk bojowych ckm. Nie wyklucza się zastosowania prowizorycznego układu usuwania gazów prochowych.  Brakuje jednak jakichkolwiek śladów potwierdzających mocowanie wentylatora z ręcznym napędem (Rys. 02. – 10)  na przewidzianym do tego stanowisku w lewej izbie bojowej. W celach poglądowych schemat schronu został uzupełniony o elementy standardowego wyposażenia, które nigdy nie zostało zamontowane w opisywanym obiekcie.
Obiekt nie został obsypany narzutem kamienno-ziemnym, chroniącym ścianę czołową przed bezpośrednim ostrzałem. Obiekt nie posiadał jakiegokolwiek maskowania. W momencie rozpoczęcia działań wojennych znajdował się na nieuporządkowanym placu budowy otoczonym wysokim parkanem. Schron zachował się w wyjątkowo dobrym stanie.

Przy opracowywaniu konstrukcji schronu, podobnie jak w przypadku schronu na stanowisko armaty przeciwpancernej

 

 

Fot. 08. Wyjście ze śluzy przeciwgazowej – widok od strony korytarza. W głębi wejście do schronu i nisza strzelnicy obrony bezpośredniej.

 

Fot. 09. Widok podszybia kopuły od strony korytarza.

 

Fot. 10. Widok szybu komunikacyjnego pomiędzy kondygnacjami. Zamykany był gazoszczelną pokrywą Rys. 02. – 11.

 

 

Fot. 11. Blaszany podest z otworem włazowym do przestrzeni kopuły.

 

Fot. 12. Niekompletna czerpnia powietrza w schronie na dwa ckm do ognia bocznego w Przemyślu przy ulicy Sanowej.

 

(DOT-4) i ckm (NPS-3) do ognia bocznego oraz stanowiskiem ckm (NPS-3) w orylonie (więcej >>) z polską kopułą pancerną w stropie, uwzględniono dodatkowe pomieszczenie w górnej kondygnacji  obiektu (Rys. 02. – 4.). Miało być zamykane lekkim drzwiami gazoszczelnymi. Pełniło rolę śluzy przeciwgazowe pomiędzy gazoszczelną częścią schronu a przestrzenią kopuły. Osadzona w stropie schronu polska kopuła obserwacyjno-bojowa nie była pancerzem gazoszczelnym (więcej >>). Do kopuły wchodziło się po klamrach (Fot. 11.). Podobnie jak w polskich schronach wznoszonych od 1938 roku na Polesiu [02], zastosowano stalowy podest z włazem zamykanym gazoszczelną klapą. W ścianie działowej pomiędzy korytarzem a podszybiem kopuły wykonano czworokątny otwór (Fot. 07. – górny prawy róg zdjęcia) technologiczny na przewód napowietrzający. W stropie do dolnej kondygnacji pozostawiono otwór do osadzenia zaworu dekompresującego pomieszczenie. W stalowym podeście kopuły nie wykonano jednak niezbędnego otworu do napowietrzania przestrzeni bojowej.


Wejście do schronu

Należy uznać fakt, że sowieccy fortyfikatorzy wyjątkowo dobrze dopracowali rozwiązanie konstrukcyjne wejścia do obiektów fortyfikacji stałej „Linii Mołotowa”. Załamany pod kątem prostym korytarz wejściowy idealnie chronił drzwi pancerne (Fot. 15.) schronu przed bezpośrednim ostrzałem.  Wzmocniono bezpośrednią obronę wejścia do schronu. W osi korytarza umieszczono dwie strzelnice dla broni ręcznej (Rys. 02. – 8.). Do obrony bezpośredniej wejścia w dwukondygnacyjnym schronie dla broni maszynowej do ognia bocznego bez osadzonej kopuły stosowano jedną strzelnicę broni ręcznej. Pancerze strzelnic, podobnie jak w pozostałych schronach umocnień „Linii Mołotowa” na obecnych terenach Polski, nie zostały osadzone. Wejścia do korytarza zamykały drzwi kratowe (Fot. 14.). Potwierdzają to zachowane zdjęcia, wykonanie  po walkach w 1941 roku przez niemieckich żołnierzy. Podejście do schronu strzegła strzelnica obrony zapola umieszczona w prawej izbie bojowej (Rys. 02. – 9.). W korytarzu umieszczono dwie wnęki na czerpnie powietrza (Fot. 12). Chronione były trzema stalowymi płytami. Dostarczały powietrze do układu napowietrzania schronu. Wentylator zasysający powietrze i zestaw filtrów przeciwchemicznych, ustawionych w kolumnach,  znajdował się w dolnej kondygnacji pod prawą izbą bojową ckm.


2. PPK – dwukondygnacyjny schron do ognia bocznego na dwa ckm i osadzoną w stropie kopułą – Linia Mołotowa

 

Fot. Linia Mołotowa. PPK dwukondygnacyjny schron z osadzoną kopułą. Obiekt do ognia bocznego na dwa ckmy (Przemyśl przy ulicy Sanowej, Przemyski Rejon Umocniony).
Fot. 13. Linia Mołotowa. PPK dwukondygnacyjny schron z osadzoną kopułą. Obiekt do ognia bocznego na dwa ckmy (Przemyśl przy ulicy Sanowej, Przemyski Rejon Umocniony).

 

 

Rys. 02. Schemat górnej kondygnacji dwukondygnacyjnego schronu na 2 ckm do ognia bocznego z osadzoną kopułą w Przemyślu przy ulicy Sanowej. 1. korytarz wejściowy, 2. śluza przeciwgazowa, 3. korytarz z szybem łączącym obie kondygnacje, 4. podszybie kopuły, 5. izba dowodzenia, 6. izba bojowa ckm, 7. izba bojowa ckm ze strzelnicą obrony zapola. 8. strzelnica obrony bezpośredniej, 9. wentylator układu usuwania gazów prochowych, 10. pokrywa szybu komunikacyjnego pomiędzy kondygnacjami, 11. czerpnia powietrza, 12. drzwi kratowe,
Rys. 03. Schemat górnej kondygnacji dwukondygnacyjnego schronu na 2 ckm do ognia bocznego z osadzoną kopułą w Przemyślu przy ulicy Sanowej. 1. korytarz wejściowy, 2. śluza przeciwgazowa, 3. korytarz z szybem łączącym obie kondygnacje, 4. podszybie kopuły, 5. izba dowodzenia, 6. izba bojowa ckm, 7. izba bojowa ckm ze strzelnicą obrony zapola. 8. strzelnica obrony bezpośredniej, 9. wentylator układu usuwania gazów prochowych, 10. pokrywa szybu komunikacyjnego pomiędzy kondygnacjami, 11. czerpnia powietrza, 12. drzwi kratowe,
Fot. 14. Drzwi kratowe (schron w Przemyślu przy ulicy Sanowej).
Fot. 15. Zdekompletowane drzwi pancerne zamykające wejście do obiektu (schron w Przemyślu przy ulicy Sanowej).
Fot. 16. Izba dowodzenia. W ścinach osadzono uchwyty na sprzęt do łączności telefonicznej i radiowej (schron w Przemyślu przy ulicy Sanowej).

 Izba dowodzenia

W stropie schronu umieszczony był pancerz na peryskop do obserwacji okrężnej pola walki (Fot. 16). Z obu stanowisk ckm możliwy był nadzór sektora ognia po przez celownik optyczny stanowiska NPS-3. Sektor ostrzału w płaszczyźnie poziomej wynosił 60 stopni.
Przewidziano łączność ze stanowiskiem dowodzenia za pomocą sieci telefonicznej lub radiostacji. W bocznych ścianach izby osadzono uchwyty na telefon i radiostację. W stropie pozostawiono otwór o czworokątnym przekroju na wysuwaną ponad poziom stropu antenę radiostacji. Żelbetowa konstrukcja schronu  ze sztywnym zabezpieczeniem antyodpryskowym, doskonale tłumiła sygnał ówczesnych radiostacji.


Fot.17. Widok ściany ze staliwnym pancerzem skrzynkowym dla 7,62 mm ckm Maxim na podstawie fortecznej z 1939 roku.
Fot.18. Widok staliwnego pancerza skrzynkowego dla 7,62 mm ckm Maxim na podstawie fortecznej z 1939 roku.

 

Fot. Linia Mołotowa. PPK dwukondygnacyjny schron z osadzoną kopułą. Obiekt do ognia bocznego na dwa ckmy W Przemyślu przy ulicy Sanowej (zdjęcie z 2007 roku).
Fot. 19. Linia Mołotowa. PPK dwukondygnacyjny schron z osadzoną kopułą. Obiekt do ognia bocznego na dwa ckmy w Przemyślu przy ulicy Sanowej (zdjęcie z 2007 roku).

[01] – “Альбом №5/40 типовых сооружений с основными габаритными и огневыми схемами для посадки на местности” Проектно-конструкторского бюро Главного военно-инженерного управления Красной Армии, 1940-го года издания.
[02] – zastosowane również w polskich schronach fortyfikacji stałej wznoszonych w 1939 roku.