Kopuła bojowa na ckm z 1934 roku – HAUBA nowatorski pancerz

Opracował: Franz Aufmann
Fot. 01. Widok stropu schronu bojowego na zapolu prawoskrzydłowego dzieła grupy fortowej „Carski Dar” zewnętrznego pierścienia Twierdzy Modlin. Na pierwszym planie pancerz stanowiska ckm wg. Instrukcji Fort. 22-1934.
Fot. 01. Widok stropu schronu bojowego na zapolu prawoskrzydłowego dzieła grupy fortowej „Carski Dar” zewnętrznego pierścienia Twierdzy Modlin. Na pierwszym planie pancerz stanowiska ckm wg. Instrukcji Fort. 22-1934.
Fot. 02. Pancerz stanowiska ckm wg. Instrukcji Fort. 22-1934. na terenie Fortu XVI zewnętrznego pierścienia Twierdzy Modlin.
Fot. 02. Pancerz stanowiska ckm wg. Instrukcji Fort. 22-1934. na terenie Fortu XVI zewnętrznego pierścienia Twierdzy Modlin.

Pomysłodawcą pancerza bojowego o jednej strzelnicy a chroniącego stanowisko bojowe ciężkiego karabinu maszynowego, był ppłk Józef Siłakowski, szef Wydziału Fortyfikacyjnego Departamentu Budownictwa w Ministerstwie Spraw Wojskowych. Nowatorska konstrukcja została opracowana w 1933 roku. Instrukcja Fort. 22-1934 dotycząca wymagań technicznych została zatwierdzona w 1934 roku. Pancerz miał być tak osadzony, aby jego górna część całkowicie pokrywała się z zarysem stropu schronu. Do minimum została ograniczona powierzchnia narażona na bezpośredni ostrzał poprzez zwężającą się bryłę i lekkie pochylenie stropu pancerza. Długość wewnętrzna ściany, w której została wykonana strzelnica, miała zaledwie długość 62 cm. Maksymalna szerokość wewnętrzna wynosiła 219 cm a długość, mierzona wzdłuż osi strzelnicy 178 cm. Cechą charakterystyczną wszystkich kopuł wykonywanych do 1936 roku przez Zakłady Ostrowieckie była ich stosunkowo mała wysokość. W przypadku omawianego pancerza, dolny zarys strzelnicy (od wewnętrznej strony) był na wysokości 53 cm, mierzonej od podstawy. Zakładano, że pancerz będzie kotwiony do bryły schronu. W tym celu wykonano w kołnierzu u jego podstawy wykonano cylindryczne otwory pod kotwy.

 

 

Fot. 03. Pancerz na terenie Fortu XVI zewnętrznego pierścienia Twierdzy Modlin.na terenie Fortu XVI zewnętrznego pierścienia Twierdzy Modlin (“Denkschrift über die polnische Landesbefestigung”, Berlin 1941 r.).
Fot. 03. Pancerz na terenie Fortu XVI zewnętrznego pierścienia Twierdzy Modlin.na terenie Fortu XVI zewnętrznego pierścienia Twierdzy Modlin (“Denkschrift über die polnische Landesbefestigung”, Berlin 1941 r.).
Fot. 04. Strzelnica pancerza stanowiska ckm wg. Instrukcji Fort. 22-1934. W lewym górnym rogu widoczny jest odpadający płat wykładziny korkowej.
Fot. 04. Strzelnica pancerza stanowiska ckm wg. Instrukcji Fort. 22-1934. W lewym górnym rogu widoczny jest odpadający płat wykładziny korkowej.

 

Fot. 05. Władka strzelnicy pancerza wg Instrukcji Fort. 22-34.
Fot. 05. Władka strzelnicy pancerza wg Instrukcji Fort. 22-34.

 

Fot. 06. Uszkodzony płaszcz przeciwodpryskowy. W głębi zagięcie płaszcza przeciwodpryskowego, przyspawanego elektrycznie do ścian bocznych.
Fot. 06. Uszkodzony płaszcz przeciwodpryskowy. W głębi zagięcie płaszcza przeciwodpryskowego, przyspawanego elektrycznie do ścian bocznych.

 

Fot. 07. Pomiar położenia i grubości płaszcza przeciwodpryskowego.
Fot. 07. Pomiar położenia i grubości płaszcza przeciwodpryskowego.

 

Czołowa ściana, o najmniejszej długości, posiadała jedną strzelnicę o sektorze ognia 600. Grubość pancerza narażonego na bezpośredni ostrzał, łącznie z płaszczem przeciwodpryskowym wynosiła 15 cm. Ściany boczne, całkowicie pogrążone w żelbetonowym stropie posiadały grubość 7 cm. Tylną ścianę wykonano z walcowanej na zimno 3,5 cm blachy. Została zamocowana do staliwnego korpusu za pomocą jednego rzędu nitów. Pod stropem pancerza, na całej jego powierzchni, umieszczono płaszcz przeciwodłamkowy z plastycznej blachy. W przypadku pancerza osadzonego w stropie doświadczalnego schronu na zapolu prawoskrzydłowego dzieła grupy fortowej “Carski Dar” zewnętrznego pierścienia Twierdzy Modlin, grubość zastosowanej blachy wynosiła 15 mm. W materiałach archiwalnych określana była na 25 mm. Całą powierzchnię wewnętrzną wyłożono warstwą wygłuszającą, wykonaną z masy korkowej.

Strzelnicę podzielono na dwie części. W dolnej, nieco szerszej, umieszczono wkładkę bez profilu przeciw rykoszetowego z otworem na lufę ciężkiego karabinu maszynowego. Miała za zadanie chronić przed ostrzałem. Mocowana była w gnieździe strzelnicy za pomocą klina. Górna część strzelnicy służyła do obserwacji sektora ostrzału i celowania. W żadnym pancerzu nie zachowało się zamknięcie górnej części pancerza. Pod strzelnicą umieszczono wspornik lawety fortecznej.

Pancerze, które potocznie nazywano “haubami”, zostały wykonane przez Zakłady Ostrowieckie w ilości pięciu egzemplarzy. Omawiany egzemplarz posiada sygnaturę Z.O. 1933 4. Określa ona rok produkcji i numer kolejny pancerza. Z posiadanych informacji, wynika że numeracja pancerzy została przez Zakłady Ostrowiecki zdublowana w 1933 roku. Te same numery otrzymały kopuły przeznaczone dla fortyfikacji w pobliżu Dąbrówki Wielkiej.

Trzy egzemplarze wykorzystano przy modernizacji dzieł zewnętrznego pierścienia Twierdzy Modlin.  Przeprowadzono ją  w latach 1934 -1935 pod nadzorem Wydziały Fortyfikacyjnego Departamentu Budownictwa M.S.Wojsk.. Po jednym otrzymał Fort XVI i XVIb (dzieło pomocnicze D8). Zostały ulokowane w wałach czołowych obu dzieł. Stanowiska ckm, chronione pancerzami prowadziły ogień boczny. Trzeci egzemplarz osadzono w  stropie wcześniej wspomnianego doświadczalnego schronu na zapolu grupy fortowej “Carski Dar”. Projekt schronu pochodzi z 1935 roku. Jest jednym z opracowań studyjnych Wydziału Fortyfikacyjnego M.S.Wojsk. Na uwagę zasługuje świetne wkomponowanie pancerza w 1,6 metrowy strop obiektu. Prawidłowo uformowana bryła schronu chroniła pancerz przed bocznym ostrzałem.

Czwarty egzemplarz wykorzystano w 1935 roku do przeprowadzenia prób balistycznych na poligonie w Modlinie [01]. Pancerz osadzono pionowo w betonowym bloku. Dla łatwiejszego celowania, na stropie wymalowano trzy czarne punkty, tworzące wierzchołki trójkąta równobocznego. Każdy czarny punkt wpisano w białe koło. Punkty rozmieszczono w równych od siebie odległościach. Haubę ostrzelano pociskami kalibru 155 mm. Mimo trafień, pancerz nie został przebity i nie stwierdzono plastycznych odkształceń wewnętrznej powierzchni pancerza.

Piąty egzemplarz hauby przetrwał do końca 1939 roku na terenie Fortu XVI zewnętrznego pierścienia Twierdzy Modlin. Jego zdjęcia, prawdopodobnie ostanie z wykonanych, zostały umieszczone w opracowaniu “Denkschrift über die polnische Landesbefestigung”, Berlin 1941 r., dotyczącym polskich fortyfikacji.

 

 


[01] – Więcej na temat prób balistycznych z udziałem kopuły wg. Instrukcji Fort 22-1934 – Próba określenia wytrzymałości staliwnego pancerza na ostrzał – badania doświadczalne w Modlinie w 1935 roku.

Bibliografia.

  1. Tomasz Wesołowski. Eksperymenty modlińskie z moździerzami kalibru 220 mm z lat 1936-1937 jako przyczynek do studiów nad odpornością polskich fortyfikacji stałych okresu międzywojennego. Śląski Zeszyt Historyczny 2005.
  2. Szymon Kucharski. Zarys historii polskich fortyfikacji w latach 1929-1935. Do Broni nr 4-6/2009.
  3. “Denkschrift über die polnische Landesbefestigung”, Berlin 1941 r.