Opracował: Franz Aufmann
Pomysłodawcą pancerza bojowego o jednej strzelnicy a chroniącego stanowisko bojowe ciężkiego karabinu maszynowego, był ppłk Józef Siłakowski, szef Wydziału Fortyfikacyjnego Departamentu Budownictwa w Ministerstwie Spraw Wojskowych. Nowatorska konstrukcja została opracowana w 1933 roku. Instrukcja Fort. 22-1934 dotycząca wymagań technicznych została zatwierdzona w 1934 roku. Pancerz miał być tak osadzony, aby jego górna część całkowicie pokrywała się z zarysem stropu schronu. Do minimum została ograniczona powierzchnia narażona na bezpośredni ostrzał poprzez zwężającą się bryłę i lekkie pochylenie stropu pancerza. Długość wewnętrzna ściany, w której została wykonana strzelnica, miała zaledwie długość 62 cm. Maksymalna szerokość wewnętrzna wynosiła 219 cm a długość, mierzona wzdłuż osi strzelnicy 178 cm. Cechą charakterystyczną wszystkich kopuł wykonywanych do 1936 roku przez Zakłady Ostrowieckie była ich stosunkowo mała wysokość. W przypadku omawianego pancerza, dolny zarys strzelnicy (od wewnętrznej strony) był na wysokości 53 cm, mierzonej od podstawy. Zakładano, że pancerz będzie kotwiony do bryły schronu. W tym celu wykonano w kołnierzu u jego podstawy wykonano cylindryczne otwory pod kotwy.
Czołowa ściana, o najmniejszej długości, posiadała jedną strzelnicę o sektorze ognia 600. Grubość pancerza narażonego na bezpośredni ostrzał, łącznie z płaszczem przeciwodpryskowym wynosiła 15 cm. Ściany boczne, całkowicie pogrążone w żelbetonowym stropie posiadały grubość 7 cm. Tylną ścianę wykonano z walcowanej na zimno 3,5 cm blachy. Została zamocowana do staliwnego korpusu za pomocą jednego rzędu nitów. Pod stropem pancerza, na całej jego powierzchni, umieszczono płaszcz przeciwodłamkowy z plastycznej blachy. W przypadku pancerza osadzonego w stropie doświadczalnego schronu na zapolu prawoskrzydłowego dzieła grupy fortowej “Carski Dar” zewnętrznego pierścienia Twierdzy Modlin, grubość zastosowanej blachy wynosiła 15 mm. W materiałach archiwalnych określana była na 25 mm. Całą powierzchnię wewnętrzną wyłożono warstwą wygłuszającą, wykonaną z masy korkowej.
Strzelnicę podzielono na dwie części. W dolnej, nieco szerszej, umieszczono wkładkę bez profilu przeciw rykoszetowego z otworem na lufę ciężkiego karabinu maszynowego. Miała za zadanie chronić przed ostrzałem. Mocowana była w gnieździe strzelnicy za pomocą klina. Górna część strzelnicy służyła do obserwacji sektora ostrzału i celowania. W żadnym pancerzu nie zachowało się zamknięcie górnej części pancerza. Pod strzelnicą umieszczono wspornik lawety fortecznej.
Pancerze, które potocznie nazywano “haubami”, zostały wykonane przez Zakłady Ostrowieckie w ilości pięciu egzemplarzy. Omawiany egzemplarz posiada sygnaturę Z.O. 1933 4. Określa ona rok produkcji i numer kolejny pancerza. Z posiadanych informacji, wynika że numeracja pancerzy została przez Zakłady Ostrowiecki zdublowana w 1933 roku. Te same numery otrzymały kopuły przeznaczone dla fortyfikacji w pobliżu Dąbrówki Wielkiej.
Trzy egzemplarze wykorzystano przy modernizacji dzieł zewnętrznego pierścienia Twierdzy Modlin. Przeprowadzono ją w latach 1934 -1935 pod nadzorem Wydziały Fortyfikacyjnego Departamentu Budownictwa M.S.Wojsk.. Po jednym otrzymał Fort XVI i XVIb (dzieło pomocnicze D8). Zostały ulokowane w wałach czołowych obu dzieł. Stanowiska ckm, chronione pancerzami prowadziły ogień boczny. Trzeci egzemplarz osadzono w stropie wcześniej wspomnianego doświadczalnego schronu na zapolu grupy fortowej “Carski Dar”. Projekt schronu pochodzi z 1935 roku. Jest jednym z opracowań studyjnych Wydziału Fortyfikacyjnego M.S.Wojsk. Na uwagę zasługuje świetne wkomponowanie pancerza w 1,6 metrowy strop obiektu. Prawidłowo uformowana bryła schronu chroniła pancerz przed bocznym ostrzałem.
Czwarty egzemplarz wykorzystano w 1935 roku do przeprowadzenia prób balistycznych na poligonie w Modlinie [01]. Pancerz osadzono pionowo w betonowym bloku. Dla łatwiejszego celowania, na stropie wymalowano trzy czarne punkty, tworzące wierzchołki trójkąta równobocznego. Każdy czarny punkt wpisano w białe koło. Punkty rozmieszczono w równych od siebie odległościach. Haubę ostrzelano pociskami kalibru 155 mm. Mimo trafień, pancerz nie został przebity i nie stwierdzono plastycznych odkształceń wewnętrznej powierzchni pancerza.
Piąty egzemplarz hauby przetrwał do końca 1939 roku na terenie Fortu XVI zewnętrznego pierścienia Twierdzy Modlin. Jego zdjęcia, prawdopodobnie ostanie z wykonanych, zostały umieszczone w opracowaniu “Denkschrift über die polnische Landesbefestigung”, Berlin 1941 r., dotyczącym polskich fortyfikacji.
[01] – Więcej na temat prób balistycznych z udziałem kopuły wg. Instrukcji Fort 22-1934 – Próba określenia wytrzymałości staliwnego pancerza na ostrzał – badania doświadczalne w Modlinie w 1935 roku.
Bibliografia.
- Tomasz Wesołowski. Eksperymenty modlińskie z moździerzami kalibru 220 mm z lat 1936-1937 jako przyczynek do studiów nad odpornością polskich fortyfikacji stałych okresu międzywojennego. Śląski Zeszyt Historyczny 2005.
- Szymon Kucharski. Zarys historii polskich fortyfikacji w latach 1929-1935. Do Broni nr 4-6/2009.
- “Denkschrift über die polnische Landesbefestigung”, Berlin 1941 r.