Opracował: Franz Aufmann
Trzy stanowiska ogniowe na broń maszynową [01] odcinka taktycznego Sępolno Wielkie (niem. Karzenburg), wchodzące w skład grupy bojowej schronów, zostały wkomponowane w umocnienia ziemne nawiązujące formą do szańca piechoty z XIX wieku. Centralnie umieszczony obiekt o sygnaturze Karz 9 został wyposażony [02] w trójstrzelnicową kopułę 61 P8 nowej generacji o klasie wytrzymałości B1 na ostrzał. Trzy gazoszczelne strzelnice pozwalały na obronę w łącznym sektorze 190° przy czym sektor ostrzału dla pojedynczej strzelnicy wynosił 63° przy kątach podniesienia broni od -15° do +12°. Dowódca tego obiektu był jednocześnie dowódcą grupy bojowej schronów.
Specyfika trójstrzelnicowej kopuły 61 P8
Uzbrojenie kopuły 61 P8 stanowił dwa 7,92 mm karabiny maszynowe MG 34, z których jeden należałoby traktować jako dodatkową broń. Rozmieszczenie strzelnic pozwalało na jednoczesne użycie obu broni, podobnie jak w sześciostrzelnicowej kopule 20 P7, w ograniczonym zakresie. Pomiędzy dwoma strzelnicami, z których prowadzono ogień, musiała pozostawać zawsze jedna wolna. Uzyskana przestrzeń pozwalała na dojście do stanowiska i jego obsługę przez taśmowego. W przypadku kopuły 61 P8 możliwa była jednoczesna obrona przy pomocy dwóch ckm-ów tylko z bocznych strzelnic. Sektor przynależny środkowej strzelnicy nie mógł być broniony. Natomiast prowadzenie ognia czołowego z karabinu maszynowego na podstawie fortecznej 34 ze środkowej strzelnicy wykluczało obronę z dwóch, pozostałych strzelnic bocznych.
Plan ogni
Problem optymalnego wykorzystania stanowisk ogniowych w zastanych warunkach terenowych, chronionych pancerzami o określonej specyfice, uwarunkowaniach wytrzymałościowych i taktycznych, leżał w gestii projektanta wykonującego plan ogni dla danego odcinka na etapie planowania pozycji obronnej. Niniejsze opracowanie będzie przyczynkiem do analizy tego zagadnienia. W przypadku wspomnianej grupy schronów optymalne wykorzystanie środków ogniowych rozwiązano przez zastosowanie dwusektorowego stanowiska ogniowego broni maszynowej o osiach przecinających się pod kątem 60 stopni. Schron, wzniesiony w 1936 roku w klasie B1 odporności na ostrzał, otrzymał sygnaturę M10. Wkomponowano go w północnej części szańca. Pierwsze stanowisko karabinu maszynowego MG 08, chronione stalową płytą 7 P7 o grubości 10 cm, rozszerzało zakres obrony w kierunku północnym na przedpole obiektu o roboczym oznaczeniu ”B”. Schron ten należy już organizacyjnie do kolejnej grupy bojowej schronów, której zadaniem było ryglowanie ogniem broni maszynowej drogi Kołtki – Sępolno Wielkie, przecinającą pozycję obronną. Drugie, południowe stanowisko bojowe, również za płytą 7 P7, pokrywało ogniem przedpole schronu z trójstrzelnicową kopułą. Sektor ostrzału wynosił 65 stopni.
Schron o konstrukcji przejściowej do B1-1 [03] na ciężki karabin maszynowy, został wkomponowany w południową część szańca. Wzniesiono go w 1936 roku. Otrzymał sygnaturę M 8. Jego zadaniem było rozszerzenie obrony w kierunku południowym. W sektorze ognia znalazło się przedpole prawoskrzydłowego sąsiada o roboczym oznaczeniu „A”. Schrony „A” i „B”, z jednym stanowiskiem ckm każdy, prowadziły ogień czołowy.
Przedpole kluczowego obiektu Karz.9 grupy bojowej schronów było bronione przez jedno lub dwa stanowiska karabinów maszynowych ogniem czołowym. Stanowiska te znajdowały się odpowiednio w schronie M10 i w kopule schronu Karz.9. W tej konfiguracji ogni były wykorzystane 4 z 5 przewidzianych do obrony karabinów maszynowych ze stanowisk schronów M8, Karz.9 i M10.
Decyzją dowódcy grupy schronów, mogło być uruchomione w kopule drugie stanowisko karabinu maszynowego. Ogień dwuboczny był prowadzony w kierunku północno-wschodnim i w południowo-wschodnim przy nadal bronionym przedpolu schronu Karz.9 przez południową strzelnicę schronu M10. Ogień dwuboczny ze strzelnic kopuły wspierał obronę obu skrzydeł. W kierunku odległej o 800 metrów drogi prowadziły ogień dwa ciężkie karabin maszynowe, pierwszy z północnej izby schronu M10 oraz kolejny z bocznej strzelnicy kopuł 61 P8. Sektory obu stanowisk bojowych częściowo pokrywały się. Uzyskano efekt ogni nakładających się o dużej skuteczności obrony. Nawet w przypadku zacięcia się jednego z karabinów maszynowych istotny sektor pozycji nadal był broniony. W tej konfiguracji ogni były wykorzystane 5 z 5 przewidzianych do obrony karabinów maszynowych ze stanowisk ogniowych schronów M8, Karz.9 i M10.
Sugestie wynikające z inwentaryzacji schronu Karz.9 z kopułą
Stan zachowania schronu jest bardzo dobry. Poważnemu uszkodzeniu uległa właściwie część bojowa obiektu w miejscu osaczenia kopuły. Żelbetonowa konstrukcja została skruszona podczas pozyskiwania pancerza przez saperów. W ramach inwentaryzacji zostały wykonane pomiary zachowanej części schronu. Jego bryłę od strony przedpola ukształtowano w charakterystyczny sposób. Lewa ściana czołowa została odchylona o kąt 25° a prawa symetrycznie z ukosowana. Takie rozwiązanie może sugerować, że w pierwotnym projekcie schronu przewidziana była kopuła 3 P7 o klasie odporności B1. Pancerz ten został przyjęty na uzbrojenie 25.11.1935 roku. Uzbrojenie kopuły stanowił 7,92 mm ciężki karabin maszynowy MG 08 z lufą chłodzoną wodą. Niesymetryczny sektor ostrzału dla pojedynczej strzelnicy wynosił 68° (w lewo 23° i w prawo 45° od osi strzelnicy). Łączny sektor ostrzału wynosił 200°. W pierwotnych założeniach do planu ogni przyjęto, że południowe stanowisko bojowe schronu M10, leżące na lewym skrzydle obrony, w sposób zadowalający zabezpieczy ogniem przedpole kluczowego schronu Karz.9.
Schron bojowy Karz.9 został wyposażony w pancerz nowej generacji. Kopuła 61 P8 dla dwóch karabinów maszynowych MG 34 została zatwierdzona do stosowania 22.08.1936 roku. Strzelnice otrzymały charakterystyczne kuliste, gazoszczelne zamknięcie. Podczas prowadzenia ognia, strzelnicę zasłania kulista osłona podstawy fortecznej z otworami na lufę broni i celownik optyczny. Pomiędzy pancerzem a osłoną pozostawiono jednak wąską szczelinę. Powietrze, wypływające na zewnątrz ze względu na nadciśnienia panujące w kopule, skutecznie rozwiewało wydobywające się z gazy prochowe z lufy karabinu maszynowego i ułatwiało celowniczemu prowadzenie ognia. Pancerz otrzymał nowoczesny sprzęt optyczny do obserwacji pola walki. Peryskop, umieszczony w osi pionowej kopuły służył do obserwacji dalekiej a w cztery peryskopy firmy Zeiss w otworach w bocznej ścianie zapewniały dobre warunki nadzoru otoczenia obiektu.
Przypisy:
[01] – Połączenia fortecznej sieci telefonicznej, których rozpoznanie przeprowadził Mariusz Kisiel, mogą wskazywać, że w skład grupy bojowej schronów wchodziło łącznie 7 obiektów. Grupa bojowa schronów obejmowałaby trzy obiekty osadzone w umocnieniach ziemnych szańca, dwa schrony położone na południe o oznaczeniach roboczych A i D oraz dwa schrony położone na północ o oznaczeniach roboczych B i C na mapie 01.
[02] – W publikacji „Wał Pomorski” Janusza Miniewicza i Bogusława Perzyka zaistniał schemat tego schronu. W artykule Pancerze Pozycji Pomorskiej z rocznika Studia i materiały do dziejów Ziemi Wałeckiej Tom nr 5 Jarosław Lemański w oparciu zachowany dokument „Zusammenstellung der im Osten eingebauten Fest. Panzer”, zawierający zestawienie liczby kopuł pancernych osadzonych w niemieckich fortyfikacjach na wschodzie, potwierdza zastosowanie trójstrzelnicowej kopuły 61 P8.
[03] – Kwestia tak zwanych konstrukcji przejściowych została omówiona w opracowaniu Jednoizbowy schron o odporności B1 dla ckm (1935-1936).
[04] – W katalogu konstrukcji typowych Panzer-Atlas nr 1 nie poprawnie określono łączny sektor ostrzału. Wyniki wykonanych pomiarów zestawiono w opracowaniu Sektor ostrzału trójstrzelnicowej kopuły 3 P7 (Panzerturm 3 P7) – pomiar. Łączny sektor ostrzału określono na 200 stopni oraz niesymetryczny sektor strzelnicy na 68 stopni z podziałem 23 na lewo i 45 stopni na prawo. Rozstaw strzelnic wynosi 68 stopni.
Opracowania powiązane:
– Grupa bojowa schronów – Krosno nad Odrą,
– Grupa bojowa schronów – Będów nad Odrą,
– Grupa bojowa schronów – Otmuchów nad Nysą,
– Grupa bojowa schronów – „Szosa” (Pozycja Pomorska),
– Grupa bojowa schronów w fortyfikacji niemieckiej,