Opracował:
Tomasz Zamysłowski,
Franz Aufmann.
Jedną ze szczególnie istotnych dla gospodarki Niemiec arterią komunikacyjną na wschodnich terenach kraju była Odra. W 1913 roku uchwalono ustawę o rozszerzeniu żeglugi na tereny położone na południe od Wrocławia, stolicy Dolnego Śląska. W celu zapewnienia odpowiedniego poziomu wody niezbędnego do całorocznego żeglugi (szczególnie w okresie letnim), podjęto decyzję o budowie zbiorników retencyjnych. Przewidziano budowę zapory wodnej w pobliżu miejscowości Otmuchów na Nysie Kłodzkiej, która była lewym dopływem Odry. Ujście rzeki znajdowało się na wysokości Brzegu, położonego na południe od Wrocławia. Rozpoczęcie budowy zbiornika opóźnił wybuch I Wojny Światowej.
Do wcześniejszych planów budowy zbiornika retencyjnego na Nysie Kłodzkiej powrócono ponownie po 1925 roku w nowej politycznej rzeczywistości. Budowa zapory wymagała zmian infrastruktury. Od 1926 roku prowadzono prace nad przeniesieniem linii kolejowej Otmuchów – Paczków. Budowę zbiornika rozpoczęto w 1928 roku. Zbiornik retencyjny miał zasadniczy wpływ na kształtowanie się poziomu wód Nysy i Odry. Zdaniem Dowództwa Armii, powinien pozostać w stanie nienaruszonym tak długo, jak to możliwe. Już w połowie 1929 roku planowano poprowadzenie pozycji obronnej wzdłuż rzeki Nysy a następnie do granicy czeskiej w oparciu o rzekę Widna (niem. Weidenauer Wasser) w linii Woiz-Kalkau. Temat planowanej pozycji Nysy budził jednak pewne zastrzeżenia. Dowódca Armii w piśmie z 3 kwietnia 1931 jednoznacznie określił swoje stanowisko i założone cele:
„Obawy, że położenie pozycji obronnej wzdłuż rzeki Widna jest niekorzystne, jeśli chodzi o neutralność Czechosłowacji, są uzasadnione. Pod innymi względami jednak nasze rozważania na temat położenia wielu stanowisk ….. opierają się przede wszystkim na wojnie z samą Polską, dlatego …. nie przygotowujemy się do zbrojeń w stosunku do Czechosłowacji”.
Pod koniec lat dwudziestych wykonano ekspertyzy dotyczące możliwości obronnych Republiki Weimarskiej w nowej powojennej sytuacji geopolitycznej. Obrona oparta na naturalnych przeszkodach terenowych należała do jednych ze skuteczniejszych i zdaniem ekspertów, ekonomicznie uzasadnionych. Dobrym przykładem przyjętej strategii miała być planowana pozycja obronna wschodnich terenów Niemiec w oparciu o Odrę i Nysę Kłodzką. W przypadku Pozycji Nysy jednym z ważnych wyznaczonych zadań była skuteczna obrona zapory i utrzymanie otmuchowskiego zbiornika retencyjnego w nienaruszonym stanie.
Do 1933 roku wykonano zaplanowany 6,5 kilometrowy odcinek ziemnej zapory wodnej, który utworzył zalew o powierzchni 24 hektarów [01]. W zaporę wodną wbudowano elektrownię z dwoma hydrozespołami z turbinami Kaplana firmy J.M. Voith i generatorami prądu zmiennego firmy Siemens Schucker Werke o napięciu 6000 V przy 300 obrotach na minutę. Moc znamionowa elektrowni wynosiła wówczas 4,8 MW.
1.0. Grupa bojowa schronów – Otmuchów nad Nysą
Budowa grupy bojowej schronów do obrony zapory zbiornika retencyjnego została rozłożona w czasie. W pierwszym okresie wzniesiono dwa schrony na ciężki karabin maszynowy o konstrukcji zgodnej z wytycznymi instrukcji „Budowa pozycji obronnej” (niem. Stellungsbau) z 4 sierpnia 1930 roku. Obiekty miały stanowić szkielet pozycji obronnej, wzniesionej w okresie pokoju, a rozbudowanej o fortyfikacje polowe w okresie mobilizacyjnym. Schrony oddalone są od siebie o około 330 metrów. Strzelnice dla ciężkiego karabinu maszynowego obu obiektów, skierowane wzdłuż rzeki w stronę południowego brzegu Nysy, tworzyły dwa krzyżujące się sektory ognia. Schrony bronią wzajemnie swojego przedpola. Stanowisko bojowe ckm w schronie 1 prowadziło ogień nad lustrem wody w kierunku pobliskiej drogi Otmuchów – Stary Paczków. Sektor ostrzału strzelnicy w obiekcie 2 obejmował wał zbiornika retencyjnego oraz teren położony na wschód.
Z nieznanych autorom niniejszego opracowania względów nie wybudowano obiektu do obrony przeprawy mostowej lub jego budowę odroczono do momentu ogłoszenia mobilizacji. Zaledwie 1100 metrów na wschód od zapory przechodził nad Nysą ważny szlak komunikacyjny. Poprzez most nad Nysą poprowadzono drogę do Starego Paczkowa i do granicy z Czechosłowacją. Szlak komunikacyjny do granicy wymagał kolejnej przeprawy nad kanałem ulgi. Budowę obiektów fortyfikacji stałej ograniczono do wzniesienia grupy schronów, broniących elektrowni i zapory zbiornika retencyjnego. W 1934 roku pozycję obronną uzupełniono o schron (nr. 3 na mapie) bierny dla drużyny piechoty. Oddział piechoty wspierał obronę pozycji ze stanowisk polowych w pobliżu obiektów fortyfikacji stałej.
2.0. Schron na ciężki karabin maszynowy do ognia bocznego
Podstawowym uzbrojeniem obu schronów bojowych był 7,92 mm karabin maszynowy MG 08 na podstawie fortecznej, chroniony 10 cm płytą stalową. Konstrukcja schronów spełnia wymagania instrukcji „Budowa pozycji obronnej” (niem. Stellungsbau) z 4 sierpnia 1930 roku. Oba schrony są niemalże kopią jednego z projektów studyjnych (jakie otrzymali do dyspozycji projektanci obiektów fortyfikacji stałych) wzbogaconą o nietypowe dla fortyfikacji niemieckiej elementy chroniące strzelnicę ckm przed bezpośrednim ostrzałem. Schron bardziej oddalony od tamy zbiornika wodnego posiada typowy nasyp ziemny, chroniący ściany schronu przed odstrzałem wroga.
Wanna chroniła obiekt przed zalaniem spowodowanym wysokim stanem wód gruntowych lub podniesieniem się poziomu rzeki w wyniku spustu wody z Jeziora Otmuchowskiego. Wanna obejmowała wejście do schronu wykonane w tylnej ścianie, tuż poniżej poziomu gruntu (Fot. 02). Dlatego też przy wejściu żelbetonowa krawędź wanny została odsunięta od ściany schronu. Do niej z obu stron dochodził, dobudowany wokół schronu betonowy fundament (Fot. 03). Osadzono w nim pionowo ustawione kotwy do mocowania drewnianej konstrukcji, przykrywającej bryłę schronu. Drewniana konstrukcja maskująca, prawdopodobnie o typowym wyglądzie budynku gospodarczego dla danego regionu, stosowana była z powodzeniem w czasie pokoju. Miała skutecznie chronić obiekt wojskowy przed rozpoznaniem przez obce służby wywiadowcze. Spostrzeżenia autorów niniejszego wpisu potwierdzają zachowane zdjęcia, pochodzące z lata trzydziestych ubiegłego wieku. Drewniana konstrukcja widoczna jest na archiwalnych zdjęciach, umieszczonych na stronie internetowej polska-org.pl. Zostały wykonane podczas budowy tamy, jak i również w późniejszym okresie.
Prawdopodobnie dwukrotnie dokonano zmiany drewnianej konstrukcji przykrywającej schron w okresie międzywojennym. Powyżej zamieszczono jedno z archiwalnych zdjęć, wykonanych w późniejszym okresie, już po zakończeniu prac wykończeniowych zapory. Schron zlokalizowany przy zaporze jeziora Otmuchowskiego, znajdujący się na ówczesnym terenie rekreacyjnym dla mieszkańców pobliskiego miasteczka, otrzymał elewację wyłożoną identycznym kamieniem (Fot. 01), jaki zastosowano do budowy elementów konstrukcji pobliskiej zapory. Po zdjęciu drewnianego maskowania na czas wojny, bryła schronu była trudno rozpoznawalna na tle powierzchni wałów, wyłożonych kamieniem tego samego gatunku. Równie dobrze mogła być potraktowana przez mniej doświadczonego obserwatora jako rozpoczęta, a nieukończona budowa przyczółku mostowego. Schron umieszczono w betonowej wannie. Nad stalową płytą ze strzelnicą wykonano okap o nietypowej konstrukcji.
2.1. Izba bojowa
Jednoizbowy schron (niem. Unterstand für ein M.G. mit Schartenplatte) [02] z bierną śluzą przeciwgazową posiadał stanowisko bojowe 7,92 mm ciężkiego karabinu maszynowego MG08 na podstawie fortecznej chronione stalową płytą o grubości 10 cm [03]. Płyta ze strzelnicą i wąskim, poziomym przeziernikiem do obserwacji sektora ostrzału zamocowana została do bryły schronu za pomocą 10 sztuk stalowych kotw. Ze względu na wymiary stalowej płyty o szerokości 2,40 m i wysokości równej 1,8 m wykonano obniżenie stropu oraz u jej podstawy żelbetową ławę w kształcie litery „T”. Po przez obniżenie stropu poprowadzono dwie kotwy mocujące płytę. Pozostałe kotwy osadzono w ścianach bocznych i w żelbetowej ławie.
Płyta ze strzelnicą została zdekompletowana. Rys. 01 prezentuje widok strzelnicy i przeziernika, prowadnic oraz przesuwającymi się między nimi zasuwami. Zasuwa służyła do zamykania strzelnicy karabinu maszynowego. Była ryglowana w skrajnych położeniach za pomocą dwóch rygli, wsuwanych pomiędzy zasuwę a prowadnicę w wyniku obrotu dźwigni w dół. Wsuwający się rygiel powodował docisk zasuwy do filcowej uszczelki, przylegającej do powierzchni stalowej płyty pomiędzy dwiema prowadnicami. Uszczelka, nasączona olejem, zapewniała po dociśnięciu gazoszczelność zamknięcia. Aby ułatwić taśmowemu zamykanie lub otwieranie strzelnicy, umieszczono masywną zasuwę na dwóch obracających się rolkach. Zasuwa przeziernika unieruchamiana była w położeniu „zamknięte” za pomocą dwóch śrub dociskowych, umieszczonych na prowadnicach w osi symetrii przeziernika.
Ciekawostką może być fakt, że w schronie nr 1, jako jedynym z dwóch bojowych, po obu stronach stanowiska bojowego ckm, wykonano dwie nisze oświetleniowe o niepowtarzanym w późniejszym okresie kształcie. Jako standardowe wyposażenie schronu stosowana była w niemieckich obiektach fortyfikacji stałej dopiero od 1934 roku. Wykorzystanie nisz oświetleniowych było rygorystycznie przestrzegane. Należało wygasić oświetlenie przed otworzeniem strzelnicy. Przewidziano łączność telefoniczną dla schronu. Na lewej ścianie izby bojowej, przy stanowisku dowódcy (niem. Waffenführer) wyprowadzono kable sieci telefonicznej. Na ławie, poniżej strzelnicy, ustawiona była blaszana skrzynka z saniami, podstawą forteczną z zamocowanym ciężkim karabinem maszynowym MG 08. Po prawej stronie stanowiska bojowego zajmował miejsce taśmowy.
Do prowadzenia ognia, podstawę forteczną z zamocowanym karabinem maszynowym sMG08 dosuwano do płyty stalowej i w tym położeniu blokowano [04]. Przesuwanie podstawy fortecznej umożliwiały sanie, ustawione na blaszanym pudle, mocowanym do żelbetowej ławy. Po wycofaniu podstawy fortecznej z ckm w tylne skrajne położenie przez celowniczego i jej obrocie o około 40 stopni, taśmowy mógł zamknąć strzelnicę i zaryglować zasuwę za pomocą obrotowej dźwigni.
Schron wyposażono w wentylację grawitacyjną. Powietrze dostarczane było rurą, poprowadzoną przelotowo przez boczną ścianę. Prosty odcinek rury osadzany był poziomo, prostopadle do powierzchni ściany. Takie rozwiązanie było charakterystyczne dla schronów, wznoszonych w tym okresie. Wlot zabezpieczono metalową blachą z drucianą siatką. Na wewnętrznej powierzchni umieszczono gazoszczelną zasuwę. Otwarta strzelnica ckm zapewniała cyrkulację powietrza w pomieszczeniu.
Przewidziano możliwość ogrzewania izby bojowej za pomocą pieca. Druga rura, poprowadzona przez zewnętrzną ścianę schronu równolegle do napowietrzającej, odprowadzała gazy spalinowe z pieca grzewczego. Podobnie jak rura napowietrzająca posiadała gazoszczelne zamknięcie od strony izby bojowej. Była opatrzona napisem „Ofenrohr”. Po zewnętrznej stronie schronu poprowadzono przewód kominowy pionowo, równolegle do powierzchni ściany. Kamienne wykończenie elewacji schronu, znajdujące się tuż poniżej wylotu przewodu kominowego, utrudniało jego ewentualną modernizację.
2.2. Śluza przeciwgazowa
Zgodnie z ówczesnymi standardami schron otrzymał przedsionek pełniący rolę biernej śluzy przeciwgazowej. Wejście do schronu, czyli do śluzy przeciwgazowej, chronione były stalowymi drzwiami (starszego typu) o wymiarach 110 x 80 (wysokość x szerokość) cm. Bierna śluza przeciwgazowa nie posiadała wymuszonej wymiany powietrza. Dlatego też w przejściu, wykonanym pomiędzy śluzą przeciwgazową a izbą bojową, została osadzona para drzwi, lekkich i ciężkich. Od strony pomieszczenia bojowego były to lekkie drzwi gazoszczelne.
Nietypowym rozwiązaniem dla tego typu schronu było wykonanie niszy w bocznej ścianie śluzy przeciwgazowej. Nad wnęką został umieszczony napis „MG-Nische” (nisza dla karabinu maszynowego).
Wymóg wykonania niszy musiał znaleźć się w planach budowlanych dla schronu przy zaporze jeziora Otmuchowskiego. Nisza na ciężki karabin maszynowy, podobnie jak nisze oświetleniowe przy stanowisku bojowym nie były przewidziane w podstawowym projekcie schronu na ciężki karabin maszynowy za stalową płytą (niem. Unterstand für ein M.G. mit Schartenplatte), przedstawionym jako wzorcowy w instrukcji „Budowa pozycji obronnej” (niem. Stellungsbau) z 4 sierpnia 1930 roku. Zmianę taką mógł wprowadzić projektant schronu i musiał ją skutecznie obronić w procesie akceptacji projektu.
W śluzie przeciwgazowej przechowywano narzędzia saperskie i suchy klozet. Kolejnym napisem eksploatacyjnym był „für vergaste Kleider”[06]. Informował o miejscu przeznaczonym na składowanie skażonego ubrania ochronnego.
3.0. Schron bierny – stanowisko dowodzenia grupą bojową schronów
Opracował:
Tomasz Zamysłowski,
Franz Aufmann
Schron bierny nr 3 (numeracja odautorska), ostatni z wybudowanych w pobliżu zapory w Otmuchowie, został wzniesiony w 1934 roku. Grubości jego ścian zewnętrznych i stropu odpowiadają klasie odporności na ostrzał „B1”. Posiada dwa pomieszczenia. Do śluzy przeciwgazowej prowadzą dwa wejścia zabezpieczone wówczas standardowymi drzwiami o wymiarach 80 x 110 cm w świetle. Każdy z otworów wejściowych broniony był przez strzelnicę dla broni ręcznej. Rozglifienie strzelnicy tworzą cztery płaskie powierzchnie. Nie wykonano typowego dla późniejszych konstrukcji profilu przeciwrykoszetowego.
Do ochrony obu stanowisk zastosowano pancerz, popularnie nazywany „skrzynkowym”[07]. Wprawdzie został w późniejszym okresie wycofany z produkcji i nie został uwzględniony w katalogu konstrukcji typowych Panzer Atlas Nr. 1. Jednak sposób ryglowania strzelnicy uznano za wystarczający dobry i ponownie zastosowany w stalowej płycie 422 P01 ze strzelnicą.
Zadbano również o bezpieczeństwo załogi obiektu w przypadku unieruchomienia lub zaklinowania drzwi wejściowych. Schron wyposażono w wyjście ewakuacyjne [08], które w 1934 roku nie było jeszcze standardowo stosowanym rozwiązaniem. Zostało wykonane w śluzie przeciwgazowej. Wejście od strony śluzy zabezpieczały stalowe drzwi.Do drugiego, głównego pomieszczenia schronu prowadziło wejście ze śluzy przeciwgazowej, zabezpieczone dwudzielnymi drzwiami. W większości przypadków była przeznaczona dla drużyny piechoty. Drużyna piechoty wykonywała zadania obronne ze stanowisk polowych w bezpośrednim otoczeniu obiektu. Wspierała ogniem czołowym obronę pozycji. Więcej informacji o przeznaczeniu pomieszczenia w schronie dostarczyło rozpoznanie systemu łączności fortecznej wykonane dla trzech schronów i punktu obserwacyjnego w rejonie zapory jeziora Otmuchowskiego. Układ fortecznej sieci telefonicznej [09] wskazuje, że w głównym pomieszczeniu schronu biernego mógł być zlokalizowany punkt dowodzenia grupy schronów. Rozbudowa pozycji nie została ukończona. Nie wykonano wszystkich planowanych schronów. Zazwyczaj punkt dowodzenia grupy schronów znajdował się w jednym z bojowych schronów. Dowódca tego schronu był jednocześnie dowódcą grupy schronów.
Schron otrzymał niestandardowe rozwiązanie układu wentylacji. W izbie znajdują się zabezpieczone zaworami wloty rur układu napowietrzania i odprowadzania zużytego powietrza. Wymiana powietrza mogła przebiegać w sposób grawitacyjny lub wymuszony przy pomocy urządzenia napowietrzającego. Do niestandardowych rozwiązań należało wykonanie przepustu w ścianie pomiędzy izbą a śluzą przeciwgazową. Standardowy zawór odcinający umieszczono na wlocie przewodu, tuż poniżej stropu izby. Przewód umożliwiał przewietrzanie śluzy przeciwgazowej przy odpowiedniej konfiguracji zamkniętych zaworów na przewodach wentylacyjnych bez lub z urządzeniem napowietrzającym w izbie. Przewód odprowadzający powietrze ze śluzy na zewnątrz poprowadzono poniżej stropu przy prawych drzwiach wejściowych. W jego pobliżu przewidziano składowanie skażonego ubrania. Przewód odprowadzający powietrze został standardowo zabezpieczony zaworem odcinającym.
Schron został wyposażony w instalację kominową. Przewód kominowy został wyprowadzony na zewnątrz poprzez ścianę boczną (obsypaną). Było to rozwiązanie rzadko spotykane, biorąc pod uwagę modyfikowane w czasie przepisy do 1938 roku. W późniejszych konstrukcjach, wyprowadzenie przewodu kominowego znajdowało się na tylnej, odsłoniętej elewacji. Instalacja kominowa w opisywanym schronie umożliwiała ogrzewanie głównego pomieszczenia za pomocą pieca okopowego, na ogólnie przyjętych zasadach [10].
Schron, wznoszony w okresie pokoju, otrzymał staranne maskowanie. Żelbetonowa ścian tylna schronu została pokryta cegłą na całej powierzchni. W utworzonych przez ceglany mur wnękach umieszczono prawdopodobnie atrapy drewnianych drzwi, które przykrywały stalowe drzwi wejściowe do śluzy przeciwgazowej. Ceglany mur został zwieńczony gzymsem na wysokości powierzchni stropu. Przy stosunkowo niskim nakładzie finansowym schron uzyskał wygląd typowego obiektu infrastruktury technicznej – na przykład stacji pomp.
4.0. Forteczna sieć telefoniczna grupy bojowej schronów – Otmuchów nad Nysą Kłodzką
Opracował:
Mariusz Kisiel
Podstawowym zadaniem fortecznej sieci telefonicznej było ciągłe i bezpieczne utrzymanie połączeń głosowych pomiędzy schronami bojowymi fortyfikacji stałych, stanowiskami obserwacyjnymi, bateriami artylerii polowej oraz lokalnymi i nadrzędnymi stanowiskami dowodzenia. Pozwalało to na wypracowanie sprawnego przekazu wiedzy o polu walki w czasie rzeczywistym. Dawało również możliwość szybkiej reakcji na zaistniałe zdarzenia na każdym z odcinków obrony.
Niemieckie forteczne sieci telefoniczne tworzone na początku lat trzydziestych XX wieku, w oparciu o fortyfikacje stałe w formie linii umocnień lub punktów oporu, miały w dużej mierze charakter eksperymentalny. Na tej bazie zostały wypracowane wiążące instrukcje określające zasady budowy wraz z standaryzacją wyposażenia i urządzeń. W 1936 roku wprowadzono do stosowania wytyczne dotyczące budowy i eksploatacji systemów łączności w obiektach fortyfikacji stałych (niem. „Richtlinien für Bau und Betrieb Nachrichtanlagen in ständigen Stellungen). Standaryzacja materiałów i wyposażenia redukowała w dużej mierze koszty produkcji, jak i znacznie upraszczała cały łańcuch logistyczny od projektu po proces wykonawczy.
Niemieckie forteczne sieci telefoniczne tworzone na początku lat trzydziestych XX wieku, w oparciu o fortyfikacje stałe w formie linii umocnień lub punktów oporu, miały w dużej mierze charakter eksperymentalny. Na tej bazie zostały wypracowane wiążące instrukcje określające zasady budowy wraz z standaryzacją wyposażenia i urządzeń. W 1936 roku wprowadzono do stosowania wytyczne dotyczące budowy i eksploatacji systemów łączności w obiektach fortyfikacji stałych (niem. „Richtlinien für Bau und Betrieb Nachrichtanlagen in ständigen Stellungen). Standaryzacja materiałów i wyposażenia redukowała w dużej mierze koszty produkcji, jak i znacznie upraszczała cały łańcuch logistyczny od projektu po proces wykonawczy.
Forteczną sieć telefoniczną w tym przypadku zaprojektowano jako sieć zamkniętą mającą obsługiwać wyłącznie ten odcinek obrony z możliwością późniejszej rozbudowy. Świadczy o tym odnaleziona na dalszym zapolu komora kablowa. Jako punkt dowodzenia odcinkiem obrony przewidziano schron bierny (na mapie 3.). Zbiegają się w nim kable fortecznej sieci telefonicznej ze wszystkich przyłączonych do niej stanowisk. Organizacja połączeń kablowych została tak zaprojektowana aby w razie rozbudowy linii obronnej, sieć telefoniczną obsługującą grupę schronów przy zaporze można było w łatwy sposób połączyć z projektowaną telefoniczną linią poprzeczną (główną)[11]. Schron dowodzenia miał bezpośrednie połączenia telefoniczne ze wszystkim podległymi stanowiskami a poprzez komorę kablową byłby wpięty do planowanej w przyszłości linii poprzecznej. Schrony bojowe połączono pomiędzy sobą dodatkowym kablem telefonicznym, pozwalało to na zestawienie dwóch niezależnych dróg połączeniowych z każdego z nich do schronu dowodzenia. Biorąc pod uwagę, że jako schrony bojowe były obiektami wysokiego ryzyka, zdublowanie połączeń telefonicznych z dowódcą odcinka było jak najbardziej celowe aczkolwiek nie stosowano go na szerszą skalę na innych liniach obronnych. Na pierwszym etapie budowy nie przewidziano wyposażenia dodatkowego kabla w głowice kablowe, miało to najprawdopodobniej nastąpić na etapie rozbudowy sieci łączności powiązanej z dalszą rozbudową linii obronnej lub w trakcie jej mobilizacji.
Do budowy fortecznej sieci telefonicznej zastosowano kable dwu parowe [12], o żyłach z miedzi miękkiej i średnicy 0,8 mm. Pierwszą parę w kablu wykorzystywano jako łącze podstawowe, druga pełniła rolę łącza rezerwowego na wypadek uszkodzenia pierwszej z nich. Obwód rozmówny zgodnie z instrukcją zestawiano jako połączenie równoległe obsługujące wszystkie stanowiska wykorzystując jedną parę żył w kablu. Takie skonfigurowanie sieci umożliwiało jednoczesne wywołanie i rozmowę ze wszystkimi stanowiskami w grupie. Połączenie telefoniczne przychodzące sygnalizowane było dźwiękiem dzwonka w telefonie odbiorcy. Dzwonek uruchamiany był za pomocą pokręcania korbką generatora prądu znajdującego się w telefonie inicjującym połączenie. Podniesienie słuchawki telefonu przez odbiorcę rozpoczynało rozmowę telefoniczną. W przypadku potrzeby lub konieczności wywołania konkretnego odbiorcy w grupie, stosowano umowny system sygnalizacji za pomocą określonej liczby dzwonków przypisanych konkretnemu odbiorcy. Niewątpliwą wadą równoległego systemu połączeń telefonicznych była możliwość odbioru połączenia przez dowolnego odbiorcę w grupie pomimo tego, że rozmowa nie była kierowana do niego.
Jako zakończeń kablowych użyto hermetycznych głowic starego typu, będących modyfikacją zakończeń stosowanych w cywilnych sieciach kablowych Poczty Rzeszy (niem. Deutsche Reichpost). Modyfikacja polegała głównie na niewielkich zmianach dotyczących dostosowania ilości zestyków i uproszczenia zacisków instalacyjnych.
Podczas prac inwentaryzacyjnych została odnaleziona komora kablowa. Miała ona w przyszłości stanowić łącznik z dalszą częścią planowanej fortecznej sieci telefonicznej. Był to element sieci telefonicznej zaprojektowany dla umieszczenia i ochrony zakończeń kablowych dwóch lub więcej kabli tworzących niewielki węzeł łączności, a co za tym idzie również lokalny punkt dostępowy do fortecznej sieci telefonicznej. Konfigurowano w nich obwody rozmówne i podłączano polowe linie telefoniczne. Umożliwiała służbom technicznym dostęp do poszczególnych odcinków kabli zbiegających się w jej wnętrzu w celu wykonania pomiarów okresowych lub lokalizacji uszkodzonych odcinków kabli. Poprzez otwory technologiczne w jej górnej części można było wprowadzać do jej wnętrza przewody linii polowych. Posiadały niewielką ostrzało odporność (przeciwodłamkową), ale ze względu na małe gabaryty oraz ich lokalizację były trudne do zniszczenia. Zwyczajowo umieszczano je w niewielkiej odległości od dróg lub ich skrzyżowań u podnóża skarp albo w zagłębieniach terenowych. Zawsze w taki sposób, aby były trudne do zlokalizowania przez osoby postronne. Odnaleziona komora kablowa była klasyfikowana jako częściowo zagłębiona, wykonano ją w formie prefabrykatu. Identyczne komory stosowano na całym obszarze Linii Odry.
Po zinwentaryzowaniu widocznych pozostałości fortecznej sieci telefonicznej w schronach przy zaporze, podjęto próbę rozpoznania podziemnych połączeń kablowych. Użyto do tego celu lokalizatora sieci kablowych firmy SEBA KMT model vLocPro 2. Przeprowadzone rozeznanie wykazało, że wszystkie połączenia kablowe zachowały ciągłość. Dlatego też można było odtworzyć pełny schemat połączeń.
Podczas trasowania kabla w kierunku elektrowni wodnej został odnaleziony słupek kablowy [13]. Oznaczał przejście kabla fortecznej sieci telefonicznej pod dnem rowu odwadniającego. W przypadku jego czyszczenia lub pogłębiania sygnalizował, że trzeba zwrócić na to miejsce szczególną uwagę i zachować ostrożność podczas wykonywania prac inwazyjnych. Słupek posiada czytelną sygnaturę „TK” (kabel telefoniczny), stosowaną w przypadku oznaczenia przebiegu cywilnych podziemnych linii telefonicznych przez Pocztę Rzeszy (Deutsche Reichpost). Użycie cywilnego słupka oznacznikowego podyktowane było zapewne koniecznością ukrycia militarnego przeznaczenia kabla.
Podsumowując wyniki badań terenowych wyłania się nam obraz fortecznej sieci telefonicznej z jej wczesnego okresu rozwojowego. W tym konkretnym przypadku nie wybudowano telefonicznej linii poprzecznej w związku z czym sieć miała charakter zamknięty, bez możliwości wyjścia na zewnątrz. Zapewne miało to związek z brakiem ostatecznej koncepcji rozbudowy linii fortyfikacji.
Szczególne podziękowania
dla Karoliny Kot i Cezarego Piotrowskiego
za udostępnienie zdjęć.
Przypisy:
[01] – Thomas Jaekiel, Die Neissestellung bei Ottmuchau, zeszyt „Beton und Stahl” wydanie specjalne czasopisma RELIKTE DER GESCHICHTE z 13.12.2019 r.
[02] – Zgodnie z wymaganiami instrukcji „Budowa pozycji obronnej” (niem. Stellungsbau) z 4 sierpnia 1930 roku schron określano jako stanowiska bojowego dla ciężkiego karabinu maszynowego, chronionego płytą ze strzelnicą (niem. Unterstand für ein M.G. mit Schartenplatte). W późniejszym latach określenie „Unterstand” stosowane było w niemieckiej fortyfikacji w odniesieniu do schronów biernych. Dla podkreślenia bojowej funkcji schronu, obiekty te otrzymały w nazwie dodatkowe uzupełnienie np.: „Kampfstand” lub „Schartenstand”. Dla jednoizbowych schronów bojowych na ckm stosowano również bardzo trafne określenie „MG-Schartenstand ohne Bereitschaftsraum”, czyli stanowisko ogniowe bez izby gotowości bojowej.
[03] – więcej w opracowaniu Płyta stalowa o wymiarach 280x180x10 cm dla stanowiska 7,92 mm karabinu maszynowego MG 08.
[04] – więcej w opracowaniu: Stanowisko bojowe ckm w schronie o odporności B1 na Pozycji Pomorskiej (1934 r.)
[05] – więcej w opracowaniu : Zamknięcie przewodu wentylacyjnego lub kominowego
[06] – w późniejszym okresie funkcjonował również napis „ Schrank für gasoerfeuchte Kleider”.
[07] – Więcej w opracowaniu: Pancerz skrzynkowy strzelnicy obrony wejścia – Gewehrschartenverschluss
[08] – Więcej w opracowaniu: Wyjście ewakuacyjne – Notausgang
[09] – Informacja o rozpoznaniu sieci telefoniczne pochodzi z opracowania: Forteczna sieć telefoniczna – Linia Nysy, którego autorem jest Mariusz Kisiel.
[10] – Więcej informacji na temat eksploatacji pieca w schronie w opracowaniu: Ofen Wt 80 – gazoszczelny piec Wt 80.
[11] – Więcej informacji w opracowaniu: Niemiecka, forteczna łączność telefoniczna. Część 1.
[12] – Więcej informacji o konstrukcji kabli w opracowaniu: Niemiecka, forteczna łączność telefoniczna. Część 2.
[13] – O słupkach oznacznikowych i ich oznaczeniach więcej w opracowaniu Niemiecka, forteczna łączność telefoniczna. Część 2.
Opracowania powiązane:
– Grupa bojowa schronów – Krosno nad Odrą,
– Grupa bojowa schronów – Będów nad Odrą,
– Grupa bojowa schronów – „Szosa” (Pozycja Pomorska),
– Grupa bojowa schronów – Trzy schrony wkomponowane w umocnienia ziemne na odcinku taktycznym Karz. Pozycji Pomorskiej,
– Grupa bojowa schronów w fortyfikacji niemieckiej.